Day: 29.11.2021

Մարդու բոլոր ոսկրերն իրենց միացումներով կազմում են կմախքը, որը հենաշարժիչ համակարգի պասիվ մասն է, կմախքի տարբեր օղակները շարժման մեջ դնող մկանները՝ ակտիվ մասը։

Հենաշարժիչ համակարգն օրգանիզմում կատարում է հետևյալ ֆունկցիաները`

 Հենարանային 

Պաշտպանական 

Տեղաշարժման 

Արյունաստեղծ

 

Կմախքը մարմնի հենարանն է, նրան տալիս է որոշակի ձև և դիրք տարածության մեջ։ Ոսկրերը միանալով առաջացնում են խոռոչներ և պաշտպանում նրանցում գտնվող օրգաններն արտաքին ազդեցություններից։ Գանգատուփը գլխուղեղի զետեղարանն է, ողնաշարային խողովակը՝ ողնուղեղի ոսկրապատյանը, կրծքավանդակը պաշտպանում է սիրտը, թոքերը, խոշոր անոթները, կոնքերը՝ սեռական, միզային և մարսողական համակարգերի որոշ օրգանները։ Ոսկրերը պարունակում են հանքային փոխանակությանը մասնակցող աղեր (երկաթի, ֆոսֆորի, կալցիումի և ուրիշ)։ Ոսկորը նաև արյունաստեղծ օրգան է։

Ոսկրահյուսվածք

 

Կմախքի ոսկրերը կազմված են ոսկրահյուսվածքից, որը շարակցական հյուսվածքի տարատեսակ է։ Այն կազմված է ոսկրաբջիջներից, օրգանական ու անօրգանական միացություններ պարունակող միջբջջային նյութից, որը կազմում է ոսկրահյուսվածքի 2/3-ը։ Այն պինդ է և ամուր, օժտված է մեխանիկական բարձր հատկություններով և ամրությունը գերազանցում է երկաթին ու գրանիտին։ Ոսկրահյուսվածքը պարունակում է արյունատար անոթներ և նյարդեր, նրանում մշտապես կատարվում է ոսկրի քայքայում և ստեղծում։

 

 

Ոսկրերի կառուցվածքը և տեսակները

 

Յուրաքանչյուր ոսկր մի քանի հյուսվածքներից կազմված բարդ օրգան է։ Արտաքինից ոսկրը պատված է շրջոսկրով։ Այն բարակ, ամուր, արյունատար անոթներով և նյարդերով հարուստ շարակցահյուսվածքային թիթեղ է, ապահովում է ոսկրի սնուցումը և աճը։ Շրջոսկրը բացակայում է հոդավորվող մակերեսներում։ Շրջոսկրի տակ գտնվում է հոծ ոսկրահյուսվածքը, իսկ դրա տակ՝ սպունգանման ոսկրահյուսվածքը: Վերջինս կատարում է արյունաստեղծ ֆունկցիա:

Գործնական քերականություն
Շաղկապ-իրար կապել, շաղկապել: Շաղկապերը իրար են կապում նախադասությունները կամ նախադասության անդամները: 
Բաժանվում են երկու տեսակի
Համադասական՝ և, ու, բայց, իսկ, սակայն, այլ, կամ, էլ, նաև, այլև, ապա, այսինքն, ուրեմն  և այլն: (Կապում են նախադասության համազոր անդամներ կամ համազոր, համադաս նախադասություններ)
Օրինակ՝ Ահել ու ջահել իրարով անցան:
Կա Մեծարենց, կա Տերյան, և բազում ուրիշ պոետներ կան:

Ստորադասական ՝ որ, թե, եթե, նախքան, որպեսզի, որովհետև, թեև, թեկուզ, թեպետև, մինչ, մինչև, մինչդեռ, քան և այլն: (Բարդ նախադասության մեջ ստորադաս ՝ երկրորդական նախադասությունը կապում են  գերադաս է գլխավոր նախադասությանը)
Օրինակ՝ Գևորգի առաջարկընա ընդունեց, որովհետև հավատաց քաջությանը:

1. Փորձի՛ր բացատրել տրված խմբերի նախադասությունների տարբերությունը (ուշադրությո՛ւն դարձրու նրանց մեջ մտնող նախադասությունների հարաբերությանը) և անվանի՛ր խմբերից յուրաքանչյուրը:
Ա. Շների ծառայությունների մասին կարելի է երկար գրել, կարելի է նաև նրանց պատվին կանգնեցված հուշարձանների մասին պատմել:
Լճում ձկների տեսակները շատացել են, և կերի պակաս է նկատվում:
Սիգը  դրսից է բերվել Սևան և այստեղ իր բազմացման համար նպաստավոր պայմաններ է գտել:
Հողը ոչ թե օգնում է բույսերին, այլ խանգարում է նրանց աճին:
Ա–խումբը համադասական է։
Բ. Մ. թ. ա. IV ղարում շունն է արթնացրել Կորնթոս քաղաքի կայազորին, երբ թշնամին գաղտագողի մոտեցել է քաղաքին:
Ճապոնացի գիտնական Նոդզավան ասում է, որ հողը բոլորովին էլ չի նպաստում բույսերի աճին:
Գետերի հոսանքում էլ ձուկն ազատ երթևեկելու հնարավորություն չունի, քանի որ ամենուրեք դրված են ջրմուղ սարքեր ու կայաններ:
Սևանում համեմատաբար բարվոք  է սիգ ձկան վիճակը, որը դրսից` ռուսական Լադոգա և Չադ լճերից է բերվել:
Բ–շարքում ստորադասական է։

2.Տրված բարդ նախադասությունները երկու խմբի բաժանի՛ր` ըստ նրանց մեջ մտնող նախադասությունների հարաբերության:
Երբ պորտուգալացիները հայտնագործեցին Սուրբ Հեղինե կղզին, նա պատված էր համատարած անտառով: Ստորադասական
Կղզյակում խոզեր ու այծեր թողեցին, որ նավաբեկությունից տուժած մարդիկ կարողանան որոշ ժամանակ այնտեղ ապրել: Ստորադասական
Ամենուրեք բավականաչափ կենդանիներ կային, և մարդիկ չէին մտածում դրանց վերանալու մասին:
Համադասական
Մշակվող հողերը շրջափակում են մետաղալարե ցանկապատով ու դրա միջով էլեկտրական հոսանք են անցկացնում: Համադասական
Որսորդությունը դարձավ նաև սպորտ, իսկ սպորտին հատուկ է ռեկորդներ սահմանելու ձգտումը:
Համադասական
Արևելյան մի տիրակալ տիրակալ հռչակվեց նրանով, որ անձամբ հազար առյուծ խփեց: Ստորադասական
Մի ժամանակ առյուծների մռնչյունը լսվում էր Հունաստանից մինչև Հիմալայան լեռների ստորոտը, բայց այսօր այդ վայրերում առյուծներ չկան: Համադասական

3. Փորձի՛ր տրված նախադասությունները լրացնել:
1–ին վարժության Բ խմբում բարդ ստորադասական նախադասություններ են. 
դրանց կազմի մեջ մտնող նախադասություններից մեկը գերադաս է, 
մյուսը` երկրորդական: Ա խմբում բարդ համադասական նախադասություններ են, դրանց կազմի մեջ մտնող նախադասությունները համազոր են:
Համադաս նախադասություններն ու նախադասության համադաս անդամները կարող են կապակցվել համադասական շաղկապներով:
Երկրորդական նախադասությունները գլխավորի հետ կապվում են ստորադասական շաղկապներով կամ հարաբերական դերանուններով:

4. Նախադասությունները տրված շաղկապական բառերից յուրաքանչյուրով միացրո՛ւ, դարձրո՛ւ բարդ նախադասություն: Երկրորդական նախադասություններն ընդգծի՛ր:
ա) Երբ, բ)  որ:
Գետը զայրանում է: Կամուրջը նրա հոսանքը բաժանում է ճյուղերի:
Գետը զայրանում է, երբ կամուրջը նրա հոսանքը բաժանում է ճյուղերի:
Գետը զայրանում է, որ կամուրջը նրա հոսանքը բաժանում է ճյուղերի:

5. Զույգ նախադասությունները միացրո՛ւ, մեկ բարդ նախադասություն դարձրո՛ւ ` քանի ձևով կարող ես:
Փողոցի ծայրը բաժանվում է նեղ ճանապարհների, և դրանք տանում են դեպի այգիները:
Զրույցը լռում էր, երբ նրանք լսում էին ջրերի ձայնը:
Գուցե այդպիսին է եղել աշխարհը այն ժամանակ, երբ քարածուխի հսկա շերտեր են գոյացել և շերտերի վրա պահել վաղուց անհետացած բույսերի ու սողունների հետքեր:
Վեր բարձրանալիս որսորդը զգաց, որ մեկը հետևում է իրեն:
 Անունը Ծիրանի տափ է, բայց ծիրանի ոչ մի ծառ չկա այնտեղ: 
ժամանակին հսկաներ են ապրել, սակայն իհարկե, այդ ձորերը նրանց համար առուներ են եղել:
Շինականին քարափի գլխի հովը դուր եկավ, որովհետև կալին կալսածը հեշտ կլիներ քամուն տալ:
Ես ուրախ կլինեմ, երբ ամեն ինչ կկարգավորվի:
Դու քաջ ես ու անձնվեր, և դու կարդարացնես մեր հույսերը: 
Մարդու արյունատար մազանոթների 
ընդհանուր երկարությունը հարյուր հազար կիլոմետրի է հասնում, և դա հասարակածից երկուսուկես անգամ երկար է:

6. Ըստ տրված կաղապարների`նախադասություններ կազմի´ր: Բարդ համադասակա՞ն, թե՞ստորադասական նախադասություններ ստացվեցին:
Մենք գնացինք կինոթատրոն, և դիտեցինք մի հետաքրքիր ֆիլմ:
Տղան սիրում էր մի աղջկա, ու որոշեց խոստովանել.:
Մենք Ամանորը տոնում ենք Հայաստանում, կամ գնում են Արտերկիր:
Ես որոշեցի ընկերներիս առաջարկել գնանք զբոսնելու, և նրանք որոշեցին չմերժել ինձ:
Նրանք գնում են դպրոց, կամ մնում են տանը և ոչինչ չեն սովորում:
Ե՛վ ես որոշեցի չմերժել, և՛ որոշեցի գնալ զբոսնելու:

Ո՛չ մեկը չի կարող նրան դեմ կանգնել, ո՛չ մեկը որոշեց իր հետ գլուխ չդնել։:
Թե՛ կարողանաս հաղթել, թե՛ կարողանաս չպարտվել ես քեզ նվեր կգնեմ:
Կամ նա կհեռանա, կամ իրեն վնաս կտա:
Գումարը վճարեմ, թե՞ կարող եմ անվճար վեցնել:

7.Ըստ տրված կաղապարների բարդ նախադասություններ կազմի՛ր: Ինչպիսի՞ նախադասություններ ստացվեցին:
Այնքան շատ գումար ունեին, ինչքան (որքան) քայլ կատարել էին ամբողջ կյանքում:
Այնպես վիճեցին, ինչպես թշնամիներ լինեին:
Այնտեղ շատ հետաքրքիր վայրեր կան, որտեղ (ուր) ես ցանկանում եմ լինել:
Երբ ես ավարտեմ դպրոցը, հենց այդ ժամանակ կնդունվեմ քոլեջ:
Հենց որ ավարտեմ քոլեջը, հենց այդ ժամանակ կնդունվեմ ինստիտուտ:
Իրար այնքան էին սիրում, այնպես որ փողոցում համբուրվեցին:
Այնքան կռվեցին, մինչդեռ իրար շատ էին սիրում:
Քանի դեռ նա կա, ինչքան էլ տանջվեն չեն կարողանա գումար վաստակել:                                            
Հայրիկիդ ես շատ սիրում, թե մայրիկիդ ես շատ սիրում:

8. Կետերը փոխարինի՛ր նախադասություններով : 
Ոչ մի հնար չօգնեց, և վերադարձան հայրենիք:
Լուրը շատ անսպասելի էր, բայց անսպասելիությունը կործանում չէ:
Ինչո՞ւ պտտվող հոլը չի ընկնում, թեև պտտվում է:
Թափ առնելով` ճոճանակն սկսեց շրջաններ գծել, իսկ տղան կանգնել և նայում էր առանց ուժ գործադրելու:
Աշխարհում ամեն ինչ շարժվում է, կամ ամեն ինչ դադարի վիճակում է։

Առաջադրված են  մի քանի փորձեր,որոնց կատարման ընթացքում պարզաբանվում  և քննարկվում են՝

1.Ի՞նչ է մեխանիկական շարժումը

Ժամանակի ընթացքում մարմնի դիրքի փոփոխությունն այլ մարմինների նկատմամբ կոչվում է մեխանիկական շարժում:

2.Մեխանիկայի ո՞ր բաժինն  են անվանում կինեմատիկա

բաժին, որն ուսումնասիրում է մարմինների շարժումների երկրաչափական հատկությունները, առանց մարմինների զանգվածներն ու դրանց վրա ազդող ուժերը հաշվի առնելու։

3.Ի՞նչն են անվանում նյութական կետ

Այն մարմինը, որի չափերը տվյալ պայմաններում կարելի է անտեսել, կոչվում է նյութական կետ:

4.Ի՞նչն են անվանում շարժման հետագիծ(թվարկել տեսակները )

Երբ շարժումից հետո դու կամ ինչ-որ իր թողնում է հետքոր։ Օրինակ՝  երբ ինքնաթիռը գնում է , և հետևից հետք է թողնում, կամ դու քայլելիս մտնում են ներկի մեջ և քեզանից հետո թողնում ես հետագիծ։

5.Ի՞նչն են անվանում մարմնի անցած ճանապարհ

Հետագծի երկարությունը, որով մարմինը շարժվում է որոշ ժամանակահատվածում, կոչվում է անցած ճանապարհ։

6.Ինչո՞վ է տարբերվում հետագիծը մարմնի անցած ճանապարհից:

Մարմնի հետագիծը այն գիծն է, որով շարժվել է մարմինը, իսկ մարմնի անցած ճանապարհը որոշակի ժամանակամիջոցում անցած հետագծի երկարությունն է:

7.Ո՞ր շարժումն են անվանում հավասարաչափ և որը ՝անհավասարաչափ:

Հավասարաչափ շարժման ժամանակ մարմինը հավասար ժամանակամիջոցում անցնում է հավասար ճանապարհ, իսկ անհավասարաչափ շարժման ժամանակ մարմինը անհավաարաչափ ժամանակամիջոցում անցնում է անհավասարաչափ ճանապարհ:

8.Ո՞ր մարմինն են անվանում հաշվարկման մարմին:

Հաշվարկման մարմին կոչվում է այն մարմինը, որի նկատմամբ դիտարկում են այլ մարմինների դիրքերը։

      9.Ո՞ր շարժումն է կոչվում անհավասարաչափ:Բերել օրինակներ

Անհավասարաչափ է կոչվում այն շարժումը, որի ընթացքում հավասար ժամանակամիջոցում մարմինը անցնում է անհավասար ճանապարհներ: Օրինակ՝ վայրէջք կատարող ինքնաթիռը :

      10.Սահմանել անհավասարաչափ շարժման միջին արագություն:

Այն ֆիզիկական մեծությունը, որը հավասար է մարմնի հետագծի երկարության և այդ անցնելու ժամանակի հարաբերությանը, կոչվում է միջին արագություն:

      11.Գրել միջին արագության բանաձևը

Vմիջ=St

        12.Ի՞նչ ֆիզիկական իմաստ ունի անհավասարաչափ շարժման միջին   արագությունը

Մարմնի անցած ճանապարհի և այդ ճանապարհն անցնելու ժամանակի հարաբերությունն անվանում են մարմնի անհավասարաչափ շարժման միջին արագություն:

       13.Ի՞նչ է ակնթարթային արագությունը

Ժամանակի տվյալ պահին մարմնի արագությունը կոչվում է ակնթարթային արագություն: