В твоем городе есть метро?

• Да
• Именем кого оно названо? Почему?
• Ереванский метрополитен Им. Карена Демирчяна.
• Создание метрополитена в Ереване со сложной геологической средой было довольно амбициозным проектом. Им руководил и его спонсировал в то время первый секретарь компартии, а позже председатель парламента Армении – Карен Демирчян. Его же именем назван Ереванский Метрополитен.
• Сколько станций в вашем метро?
• 10 станция
• Любишь ли ты ездить на метро?
• Да
• Часто ли ты пользуешься метро?
• Да
• Хорошо ли работает метро в твоем городе?
• Да
• Какую роль играет метро в городе?
• Первоначально линии метро строили, чтобы разгрузить улицы больших городов; в настоящее время метрополитены фактически стали основным структурообразующим элементом современного города, на основе которого строится политика обеспечения мобильности населения.
• Чем отличается метро от других видов транспорта?
• Метро едит под землёй и без пробок
• Как ты сам относишься к метро?
• По моему мнению метро не сколько раз удобнее чем другие виды транспорта

Метро нашего города

На мой взгляд, лучший способ передвигаться по городу — это метро. Поезда метро быстрые и комфортабельные.Мне очень нравится Ереванский метрополитен.Цена билетов по сравнению с другими видами транспорта не высокая.Открыт 7 марта 1981 года. Насчитывает 10 станций, расположенных на одной линии (а также одной однопутной ветке «Шенгавит» — «Чарбах»), общая протяжённость линий — 13,4 км^[2]. Движение поездов по основной линии от станции «Дружба» до станции «Площадь Гарегина Нжде» осуществляется по обычной схеме. От станции «Шенгавит» до станции «Чарбах» ходит поезд-челнок. Так как для этого поезда не предусмотрено отдельного пути, то используется правый при движении от центра путь. Поезд от станции «Чарбах» прибывает на станцию «Шенгавит» в перерыве между движением поездов по основной линии. После этого машинист переходит в другую кабину и поезд отправляется обратно на станцию «Чарбах».

Ещё восемь станций предполагается построить. Строительство метрополитена было начато в 1972 году, вначале как метротрам, по ходу строительства был переделан в метрополитен. Объявления в метро звучат на армянском и английском языках, названия станций написаны на армянском и русском языках, таблички с указанием направления движения поездов написаны на армянском, русском и английском языках. После распада СССР в эмблеме ереванского метрополитена буква «М» была заменена на аналогичную армянскую букву «Մ», отчасти напоминающую латинскую букву «U» (которая используется для этой же цели например в Германии — U-Bahn).

1.Соедините антонимы

Свежий несвежий

Приятный неприятный

3.Какие цвета вы любите?А какие не любите?

Я люблю чёрный и красный. Не люблю голубой и сиреневый

4.помидор-красный

Морковь-оранжевый

Лемон-жёлтый

Груша-зелёный

Ананас-жёлтый, зелёный

Яблоко-жёлтый, красный, зелёный

Виноград-сиреневый, зелёный,

Капуста-зелёный

Здесь нет огуреца, апельсина, манадарина, лука ещё брокколи и картошка

Огурец-зелёный

Апельсин-оранжевый

Манадарин-оранжевый

Лук-белый

Брокколи-зелёный

Картошка-жёлтый

Собачка точка ру

30-6 октября

3. 1)Потому что у каждого есть компютер, Интернет и электроная почта2)Потому что они думают какая собака тут причём здесь собака3)собака это знак электроной почты в Россие

4.В России этот знак называется собака

В Финландии этот знак называется кошка

В Турции э’тот знак называется роза

В Германии э’тот знак называется обезяна

7-13 октября

3.Ответьте на вопросы

1)Нет

2)Нет

3)Потому что кита слова на древном русском значило стена а в китайе тоже есть стена.

Классный час

21-27 октября

1. Прочитайте текст

Классное собрание

Нина Степановна волновалась: как пройдёт в её шестом классе классное собрание? Ребята, – сказала Нина Степановна. – Сегодня у нас классный час на тему „Кем я хочу стать”. К нам в гости пришёл папа нашего Саши Гвоздева. Виктор Андреевич работает лётчиком гражданской авиации, он водит огромные современные самолёты. Ребята внимательно слушали. Виктор Андреевич стал рассказывать им о профессии лётчика.

Когда он закончил, Нина Степановна сказала: – А теперь, ребята, скажите, кто кем хочет стать. Ты, Саша, как и твой отец, будешь лётчиком?

За Сашу ответил Виктор Андреевич:

– Да, конечно, он будет лётчиком.

– Я тоже буду лётчиком! – выкрикнул Вова.

– А я стюардессой буду! – заявила Люда.

– Я буду актрисой! – объявила клас сная красавица Вика.

– А я буду врачом! – сказала с вызовом Женя и продолжила.

– Когда человеку плохо, он не в кино, а в больницу бежит.

– А когда человеку хорошо, он не в больницу, а в кино идёт! – сказала Вика и показала Жене язык.

– А я хочу стать садовником! – тихо сказал Коля.

– Коля, – строго сказала учительница. Я тебя серьёзно спрашиваю, а ты шутить вздумал.

– Я не шучу, – так же тихо ответил Коля.

– Мне эта работа нравится. Мне нравится, когда сад цветёт, я люблю ухаживать за деревьями и цветами. Я всегда дедушке помогал. А недавно дедушка умер, а сад остался. В классе наступила тишина.

– Садовник – тоже нужная профессия, – сказал Виктор Андреевич.

– Кем бы человек ни стал – главное, чтоб от него польза была.

Тут Саша Гвоздев, не глядя на отца, сказал: – А я буду геологом.

– Ты же говорил – лётчиком? – удивилась Нина Степановна.

– Я не говорил, – возразил Саша, – это отец сказал, что я буду лётчиком. А я хочу быть геологом. Саша встретился со взглядом отца. И выдержал этот взгляд. Вот какой получился в шестом „а” классный час.

2. Ответьте на вопросы

-О чём рассказал ученикам Виктор Андреевич?

О професии лётчика

-Какие будущие профессии выбрали ребята?

Стюрдеса, актриса, врачь, садовник, геолог

— А какие выберете вы?.

-Запишите свой выбор

Я стану аниматором

3. Прочитайте предложения. Попробуйте продолжить последнее предложение.

Если бы я был садоводом, я вырастил бы новые сорта яблонь и груш.

Если бы я был фармацевтом , я изобрёл бы такое лекарство, которое излечивало бы все болезни.

Если бы я был сапожником, то сшил бы для дедушки мягкие, удобные туфли, и он бы ходил в них не уставая.

Если бы я был футболистом, то забил фантастичские голы, и заработал много денег.

4.Соедините части пословиц. Объясните значение, используя интернет, найдите похожие пословицы в армянском языке.

1. Труд кормит лень портит

2. Кончил дело гуляй смело

3. Любишь кататься люби и саночки возить

4. Не откладывай на завтра то что можно сделать сегодня

ДОМАШНАЯ РАБОТА

6. Напишите вместо точек данные в скобках местоимения в нужной форме по образцу.

Образец: … 12 лет. (я) – Мне 12 лет.

1. Ему 10 лет. (он) 2. Ей 4 года. (она) 3. Сколько вам лет? (вы) 4. Сколько тебе лет? (ты) 5. Ей 31 год. (она) 6. Тебе будет 13 лет. (ты) 7. Мне недавно исполнилось 11 лет. (я) 8. Сколько ему лет? (он) 9. Сколько ей лет? (она) 10. У меня два брата близнеца. им 8 лет. (они)

7. Раскройте скобки.

1. Дай, пожалуйста, книгу этому человеку.

2. Помоги своему хорошому другу.

3. Напиши или позвони, купи и пошли что-нибудь своей маме, своему папе, своих родителей.

4. Я стараюсь не мешать мойх соседей.

5. Я не очень доверяю этаму блондинку.

6. Обещаю тебе, что обязательно напишу.

7. Передай привет моей сестрёнке, братику, всех моих друзьей.

ДОМА

1. Летом в деревне жили данчники, они утром уходили из дому и прободили весь день у озера, где купались, загарали, ловили рыбу.
2. В деревне жил кот, который воробал всё, что было в доме.
3. Жители деревни говорили, что этот кот очень хорошо прятался, и его почти никто не видел.
4. Однажди кот украл всю рыбу, которую дачники ловили целый день, и побежал по деревне со связкой рыбы в зубах.
5. В тот же вечер кот украл со стола в саду колбасу и полез с нею на дерево.
6. Дачники долго трясли дерево, и, наконец, кот упал с дерева, спрятался под дом и сердито завыл.
7. Дачники позвали на помощь ловкого деревенского мальчика Лёньку.
8. Когда Лёнька поймал кота, все увидели, что кот был рыжий, тощий, ободранный.
9. Дачники накормили кота, и он остался у них жить.

2. Передайте содержание предложений, заменяя выделенные слова синонимичными.

1) Дачники хотели поймать кота и наказать его за воровство.
2) Схватив колбасу, кот удрал в сад.
3) Кот сидел на дереве и грозно завыл.
4) Кот был худинкий, рыжий и наглый.
5) Наконец он крепко поел первый раз в жизни.

4. Передайте содержание предложений, заменяя выделенные слова глаголом бежать с приставками по-, при-, про-, у-.

1) К нам прибижали деревенские мальчики и сказали, чко кот опять ворует.
2) Они видели, как кот пробежал через деревню, держа в зубах рыбу.
3) Кот упал с дерева и убежал под дом.
4) Куры с криком побежали из сада.

5. Передайте содержание двух простых предложених одним сложным, используя союзы когда, пока, пока не, после того как, с тех пор как, до того как, прежде чем.

1) Когда мы жили в деревне, мы гуляли, собирали грибы, долго сидели у озера, пока не ловили рыбу.
2) Пока ми сидели у реки и ловили рыбу, до того как не было нас дома, кот залез к нам домой и воровал.
3) С тех пор как мы поселились в деревне, кот воровал у нас каждый день.
4) Прежде чем приехать нам домой, кот уже был там.

Каждый, кто приезжает в Армению, чтобы познакомиться с нашей страной и с её древней куль турой, обязательно посещает Матенадаран – Институт древних рукописей. Здесь хранятся более шестнадцати тысяч рукописей не только на армянском, но и на многих других языках. История армянской рукописной книги насчитывает пятнадцать столетий. Вместе с армянским народом книга пережила всю его трагическую историю.
Книгу в народе считали святыней, её берегли, спасали от захватчиков. Именно такое отношение народа спасло для нас большое число рукописей. В мире сохранилось около 30 000 армянских рукописей. Из них 13 000 находятся в Ереване, в Матенадаране. Конечно, посетители не могут увидеть все книги Матенадарана, но их лучшие образцы представлены в специальном зале. Здесь можно увидеть и древние религиозные книги, и учебники, и труды по медицине, географии, истории, философии. Есть в Матенадаране и книги греческих, сирийских, арабских и латинских учёных на армянском языке. Некоторые из них особенно ценные, так как сохранились только в переводе на армянский язык. Здание института было построено в 1959 году по проекту архитектора Марка Григоряна. Оно является одной из достопримечательностей Еревана
3.Найдите в тексте антонимы данных слов и словосочетаний.
Уезжать, молодой, худший, нельзя, было разрушено, обычный.
4 .Грамматический материал

Перепишите предложения. Цифры запишите словами.
1. Мне 12 лет, а моей младшей сестре – 7. 2. В нашем классе 15 мальчиков и 12 девочек. 3. Сегодня будет 20 градусов тепла. 4. Занятия начинаются в 9 часов утра. 5. Араму 12 лет, он учится в 7 классе.

2-8 декабря

1.Ответьте на вопросы

Как проходит ваш день?отлично
Когда вы встаёте утром?8:15
Когда у вас начинаются занятия в школе?9:20
Как вы готовитесь к урокам?
Чем вы любите заниматься в свободное время?Я смотрю аниме, смотрю телевизор или играю компютер

2.Прочитайте текст

Кто виноват?
Ровно в семь часов зазвонил будильник, но мальчик не проснулся. – Опять опаздывает в школу, – с досадой сказал будильник. И, обращаясь к футбольному мячу, добавил: – Это всё ты виноват, бездельник. Из-за тебя он позавчера получил две двойки, а вчера только сел за уроки, как ты попался ему на глаза, и он, позабыв уроки, схватил тебя, выбежал во двор и гонял тебя с друзьями до самого вечера. У кого же после этого останутся силы учить уроки? Он всегда слушался меня, пока не появился ты, и всё переменилось: в дневнике у него полно двоек, он перестал читать свои самые любимые книги. – Перестань ругать меня, – ответил мяч, – сам знаю, что я виноват, а потому решил убежать. Он и меня не жалеет. Вчера так ударил, что я разбил окно соседки, и она грозилась разорвать меня на куски. Когда в тот день мальчик вернулся из школы, он взял футбольный мяч и вышел во двор. Прибежали и другие мальчики, и игра началась. Бедный мяч устал. Его гоняли четыре часа. „Как только подвернётся удобный случай, убегу”, – решил мяч. И вот настал удобный момент. Сильным ударом он был переброшен в соседний двор. Мяч покатился в сарай и притаился в тёмном углу. Так пролежал футбольный мяч несколько дней в сарае, пока однажды в сарай не зашёл незнакомый мальчик и не увидел футбольный мяч. Он взял его, понёс домой и положил на письменный стол, где стояли часы-будильник. –Ах, беда, беда, – сказал мяч. – В чём дело? – заинтересовались часы. – Пропал ваш ученик! Тот, у кого я живу, перестаёт обращать внимание на часы, опаздывает в школу, не учит уроков. Однако на следующий день, когда мальчик вернулся из школы, он, не обратив внимания на мяч, завёл часы и стал учить уроки. Когда уроки были выучены, он сел за чтение, и только после этого взял мяч и спустился во двор. Играл он недолго. Через час он вернулся, поужинал и заснул. Утром, как только зазвенел будильник, мальчик быстро вскочил, умылся, сделал зарядку и пошёл в школу. А из школы вернулся весёлый, с пятёрками в дневнике. Футбольный мяч задумался: „Почему же тот будильник назвал меня бездельником и вредным? Выходит, мальчик сам виноват в том, что получал двойки. Оказывается, дело не во мне, а в самом мальчике.” – Значит, я ни в чём не виноват! – радостно воскликнул мяч.

3. Найдите в тексте ответы и прочитайте их

1. За что будильник ругал футбольный мячь

Потому что мальчик получил двойки

2. Почему мяч решил убежать от мальчика?

Потому что он устал
3. Где спрятался мяч?

В сарае
4. Кто его нашёл?

Незнакомый мальчик
5. Как прошёл следующий день?

Мальчик даже не обратил внимание на мячь
6. О чём задумался мяч? Что он понял?

Мячь задумался почему будильник его назвал бездельником и вредным.Он понял что он не виноват а виноват мальчик

4. Переведите на армянский язык
Попался на глаза, грозится разорвать на куски, подвернётся удобный случай, притаился в тёмном углу, дело не во мне.
Աչքի է ընկնում, սպառնում է մասերի բաժանել, հարմար պահ կլինի, թաքնվել է մութ անկյունում, խնդիրն իմ մեջ չէ:
5. Дополните предложения словами из текста
1. Мальчик гонял футбольный мяч с друзьями … … . 2. Мяч покатился в сарай и притаился в … . 3. Незнакомый мальчик дома положил мяч на письменный стол рядом с …. 4. Тот, у кого живёт мяч, не учит … . 5. Мальчик из школы вернулся весёлый, с пятёрками в …. 6. Зря будильник называл мяч … .
6. Найдите в тексте антонимы
хвалить, войти, проснуться, слабый, светлый, полезный, грустный

Ամեն անգամ, երբ դաշնամուր եմ տեսնում, հուզվում եմ, ― ասաց Բենը։

― Իսկապե՞ս հուզվում ես։ Ինչո՞ւ, ― հարցրեց Էմման։

― Չգիտեմ, ― ասաց Բենը։ ― Եթե չես առարկում, մտնենք այս խանութը և անկյունի փոքրիկ դաշնամուրը փորձենք, լա՞վ։

― Նվագել գիտե՞ս, ― հարցրեց Էմման։

― Դժվար թե նվագել անվանես այն, ինչ ես եմ անում։

― Իսկ դու ի՞նչ ես անում։

― Կտեսնե՛ս, ― ասաց Բենը։

Նրանք մտան խանութ, մոտեցան փոքրիկ դաշնամուրին։ Բենը ժպտում էր, և Էմման, նկատելով նրա ժպիտը, մտածեց, թե կարո՞ղ է արդյոք երբևէ հասկանալ նրան։ Այդպես կքայլի նրա կողքով մի որոշ ժամանակ կարծելով, թե հասկանում է, իսկ հետո, օրերից մի օր, կպարզվի, որ չի հասկացել։

Բենը, հայացքը խոնարհած, կանգնել ու նայում էր դաշնամուրին։ «Նա հավանաբար դաշնամուրային լավ համերգ է լսել, ― ենթադրեց Էմման, ― և սիրում է այդ տիպի երաժշտությունը։ Ու ամեն անգամ դաշնամուրի ստեղնաշար տեսնելով կամ պարզապես որևէ դաշնամուրի կողքով անցնելիս, վերհիշում է լսած երաժշտությունը և մտովի նորից վերապրում այն»։

― Նվագել գիտե՞ս, ― դարձյալ հարցրեց Էմման։

Բենն իր շուրջը նայեց։ Վաճառողները, ինչպես երևում էր, զբաղված էին։

― Ո՛չ, չգիտե՛մ, ― ասաց նա։

Էմման տեսավ, թե ինչպես Բենի ձեռքերը գուրգուրանքով ձգվեցին դեպի սև ու սպիտակ ստեղները։ Ասես իսկական դաշնակահարի ձեռքեր լինեին, և այդ րոպեին մի տարօրինակ զգացում համակեց աղջկան, շուրջն ամեն ինչ արտասովոր թվաց նրան։ Նա հասկացավ, որ իր կողքին կանգնած է մեկը, որը երկար֊երկար ժամանակ է արդեն, ինչ փորձում է մի շատ լավ բան հայտնաբերել իր մեջ։ Բենի նման մարդը պետք է որ կարողանար դաշնամուր նվագել։

Բենը մի քանի մեղմ ակորդ վերցրեց։ Ոչ ոք չէր մոտենում նրանց, և նա նույն դիրքով կանգնած` սկսեց անել այն, ինչը նրա բառերով ասած, դժվար թե նվագել կոչվի։

Եվ Էմման հասկացավ, որ դա պարզապես հրաշալի է։

Բենն ընդամենը կես րոպե նվագեց։

― Հաճելի է հնչում, ― ասաց նա՝ նայելով Էմմային։

― Իսկ իմ կարծիքով դու հրաշալի ես նվագում, ― ասաց Էմման։

― Ես ամենևին ինձ նկատի չունեմ, ― ասաց Բենը։ ― Խոսքս դաշնամուրի մասին է։ Հոյակապ հնչեղություն ունի, չնայած այդքան փոքր է։

Միջին տարիքի մի վաճառող մոտեցավ նրանց։

― Ողջո՛ւյն, ― ասաց նա։

― Ողջո՛ւյն, ― պատասխանեց Բենը։ ― Հոյակապ դաշնամուր է։

― Այո, շատերին է դուր գալիս, ― ասաց վաճառողը։ ― Այս դաշնամուրը հրաշալի է հատկապես բնակարաններում դնելու համար։ Եվ բավականին շատ էլ վաճառում ենք։

― Որքա՞ն է գինը, ― հարցրեց Բենը։

― Երկու հարյուր քառասունինն ու հիսուն, ― ասաց վաճառողը։ ― Կարող եք, իհարկե, և մաս֊մաս վճարել։

― Որտե՞ղ են պատրաստում, ― հարցրեց Բենը։

― Ստույգ չգիտեմ։ Կարծեմ Ֆիլադելֆիայում։ Կարող եմ պարզել։

― Մի անհանգստացեք, ― ասաց Բենը։ ― Դուք նվագո՞ւմ եք։

― Ոչ, նվագել չգիտեմ։

Վաճառողը նկատեց, որ Բենը ցանկություն ունի մի քիչ էլ նվագելու։

― Խնդրե՛մ, դուք կարող եք էլի նվագել, ― ասաց նա։

― Ես նվագել չգիտեմ։

― Ես լսում էի, երբ դուք նվագում էիք։

― Մի՞թե դա նվագել է։ Ես ոչ մի ձայնանիշ չգիտեմ։

― Ինձ համար հաճելի էր լսել, ― ասաց վաճառողը։

― Ինձ համար էլ, ― ասաց Էմման։ ― Որք՞ան պետք է մուծել առաջին անգամ։

― Մոտ քառասուն֊հիսուն դոլար։ Դե, խնդրեմ, ― դարձավ նա Բենին, ― մի բան նվագեք։ Ես ուզում եմ լսել ձեզ։

― Եթե սա մի հարմարավետ սենյակում լիներ, ― ասաց Բենը, ― կարող էի ժամերով նստել դաշնամուրի առջև։

― Էլի, քիչ էլ նվագեք, ոչ ոք չի առարկի, ― փորձեց համոզել վաճառողը։

Նա մոտեցրեց աթոռը, և Բենը նստեց ու սկսեց անել այն, ինչը, նրա բառերով ասած, դժվար թե նվագել կոչվեր։ Մի քանի վայրկյան նվագելու ինչ֊որ փորձեր արեց, այնուհետև երաժշտության նման մի բան գտավ և նվագեց մոտ երկու րոպե։ Վերջացնելու վրա էր, երբ երաժշտությունն ավելի մեղմ ու թախծալի դարձավ, և Բենն ավելի ու ավելի հմայվեց դաշնամուրով։ Նվագելու ժամանակ նա վաճառողի հետ խոսում էր դաշնամուրի մասին։ Հետո դադարեց նվագել ու ոտքի կանգնեց։

― Երանի կարողանայի գնել, ― ասաց նա։ ― Շնորհակալություն։

― Խնդրե՛մ, ― ասաց վաճառողը։

Նրանք երկուսով դուրս եկան խանութից։ Փողոցում Էմման ասաց․

― Իսկ ես ոչինչ չգիտեի․․․

― Ինչի՞ մասին, ― հարցրեց Բենը։

― Քո մասին։

― Իսկ ի՞նչ չգիտեիր։

― Դե․․․ որ դու այդպիսին ես։

― Իմ նախաճաշելու ժամն է, ― ասաց Բենը։ ― Երեկոները ես միշտ մտածում եմ այն մասին, թե որքան լավ կլիներ, եթե դաշնամուր ունենայի։

Նրանք մտան մի փոքրիկ ռեստորան, նստեցին վաճառասեղանի մոտ և բուտերբրոդներ ու սուրճ պատվիրեցին։

― Որտե՞ղ ես նվագել սովորել, ― հարցրեց Էմման։

― Երբեք էլ չեմ սովորել, ― ասաց Բենը։ ― Որտեղ որ դաշնամուր եմ տեսնում, փորձում եմ նվագել։ Նույնն էի անում, երբ դեռ պատանի էի։ Այ թե ինչ բան է փող չունենալը։

Նա նայեց Էմմային ու ժպտաց այնպես, ինչպես ժպտում էր դաշնամուրի մոտ կանգնած՝ ստեղնաշարին նայելիս։ Էմման անչափ շոյված զգաց իրեն։

― Երբ մարդ փող չունի, ― ասաց Բենը, ― զրկվում է շատ ու շատ բաներից, որոնք ունենալու իրավունքն ունի։

― Այո՛, իսկապես այդպես է, ― ասաց Էմման։

― Մի կողմից, ― ասաց Բենը, ― դա լավ է, բայց մյուս կողմից այնքան էլ լավ չի։ Իրականում նույնիսկ ահավոր է։

Նա նորից նայեց Էմմային, ինչպես նախորդ անգամ, և Էմման ժպտաց նրան այնպես, ինչպես Բենն էր ժպտում իրեն։

Նրանք դուրս եկան ռեստորանից, ոտքով անցան երկու թաղամաս և հասան հանրախանութ, որտեղ աշխատում էր Էմման։

― Դե, առա՛յժմ, ― ասաց Բենը։

― Ցտեսությո՛ւն, Բեն։

Բենը իջավ փողոցով, իսկ Էմման մտավ հանրախանութ։ Աղջիկը համոզված էր, որ, այսպես թե այնպես, ինչ֊որ մի օր Բենը դաշնամուր կունենա, ինչպես նաև՝ մնացած այն ամենը, ինչ այդքան ցանկանում է։

Однажды два друга поспорили, и один из них дал пощёчину другому. Последний, чувствуя боль, но ничего не говоря, написал на песке:

— Сегодня мой самый лучший друг дал мне пощёчину.

Они продолжали идти, и нашли оазис, в источнике которого решили искупаться. Тот, который получил пощёчину, стал тонуть, но друг его спас. Когда он пришёл в себя, написал на камне: «Сегодня мой самый лучший друг спас мне жизнь».

Тот, кто дал пощёчину и который спас жизнь своему другу спросил его:

— Когда я тебя обидел, ты написал на песке, а теперь ты пишешь на камне. Почему?

Друг ответил:

— Когда кто-либо нас обижает, мы должны написать это на песке, чтобы ветры могли стереть это. Но когда кто-либо делает что-либо хорошее, мы должны выгравировать это на камне, чтобы никакой ветер не смог бы это стереть.

Թարգմնություն

մի անգամ երկու ընկեր վիճեցին, և նրանցից մեկը ապտակեց մյուսին: Վերջինս, ցավ զգալով, բայց առանց որևէ բան ասելու, ավազի մեջ գրեց.

«Այսօր իմ լավագույն ընկերը ապտակեց ինձ»:

Նրանք շարունակեցին քայլել և գտան մի օազիս, որի աղբյուրում նրանք որոշեցին լողալ: Նա, ով դեմքով ապտակ էր ստացել, սկսեց խորտակվել, բայց ընկերը փրկեց նրան: Երբ նա եկավ, քարի վրա գրեց. «Այսօր իմ լավագույն ընկերը փրկեց իմ կյանքը»:

Նա, ով ապտակ տվեց դեմքին և ով փրկեց իր ընկերոջ կյանքը, հարցրեց նրան.

— Երբ ես վիրավորել եմ քեզ, դու ավազի մեջ էիր գրել, հիմա էլ քար ես գրում: Ինչո՞ւ

Մի ընկեր պատասխանեց.

«Երբ ինչ-որ մեկը վիրավորում է մեզ, մենք պետք է այն գրենք ավազի մեջ, որպեսզի քամիները կարողանան այն ջնջել»: Բայց երբ ինչ-որ մեկը ինչ-որ լավ բան է անում, մենք պետք է այն փորագրենք քարի վրա, որպեսզի ոչ մի քամի չկարողանա ջնջել այն:
There are many big and small libraries everywhere in our country. They have millions of books in different languages. You can find there the oldest and the newest books.
Every school has a library. Pupils come to the library to take books on different subjects.
The school library where Oleg studies is good. It is a large clean room. There are four big windows in it. The walls are light blue. There are a lot of shelves full of books. You can find books on literature, physics, history, chemistry, geography, biology and other subjects. There are books in English, too.
On the walls you can see pictures of some great writers and poets.
On the table near the window you can always see beautiful spring and autumn flowers.
Oleg likes to go to the library. He can always find there something new, something he needs.

Թարգմանություն

Մեր երկրում ամենուրեք կան մեծ և փոքր գրադարաններ: Նրանք միլիոնավոր գրքեր ունեն տարբեր լեզուներով: Դուք կարող եք գտնել այնտեղ ամենահին և նորագույն գրքերը:
Յուրաքանչյուր դպրոց ունի գրադարան: Աշակերտները գալիս են գրադարան ՝ տարբեր թեմաներով գրքեր վերցնելու համար:
Դպրոցական գրադարանը, որտեղ Օլեգը սովորում է, լավն է: Դա մեծ մաքուր սենյակ է: Դրա մեջ կան չորս մեծ պատուհան: Պատերը բաց կապույտ են: Գրքերով լի դարակներ կան: Գրքեր, ֆիզիկա, պատմություն, քիմիա, աշխարհագրություն, կենսաբանություն և այլ առարկաներ կարող եք գտնել: Գրքեր կան նաև անգլերեն լեզվով:
Պատերին կարող եք տեսնել որոշ մեծ գրողների և բանաստեղծների նկարներ:
Պատուհանի մոտ գտնվող սեղանին միշտ կարելի է տեսնել գեղեցիկ գարնանային և աշնանային ծաղիկներ:
Օլեգը սիրում է գնալ գրադարան: Նա միշտ կարող է այնտեղ գտնել մի նոր բան, ինչ որ պետք է:

Հայկական լեռնաշխարհն իրենից ներկայացնում է մի լեռնային կղզի, որտեղ վեր են խոյանում տարածաշրջանի խոշոր լեռնային համակարգերը: Լեռնաշխարհի մասին պատմական և աշխարհագրական բնույթի սկզբնական տեղեկություններ դեռ մ.թ.ա տվել են հայ և օտարազգի պատմաբաններ: Հայկական լեռնաշխարհի տեղը որոշվում է հնագույն պատմաաշխարհագրական նկարագրություններով, ինչպես նաև հին քարտեզներով:

Հայոց լեռները իրենց վիթխարի զանգվածներով, հրաբխային անհանգիստ գործունեությամբ, նախնիների մտաշխարհում առասպելական ուժ են ստացել: Ժողովուրդը հաճախ նրանց ներկայացրել է որպես կենդանի, խոսուն, ապրող ու շնչող էակներ: Մի դեպքում որպես նետաձիգ զորականներ, մեկ այլ դեպքում որպես հարազատ քույրեր, եղբայրներ: Հայոց լեռների մասին կան բազմաթիվ ավանդապատումներ, որոնցից մեկում ասում են, թե հայոց լեռները հաղթանդամ ու հսկա եղբայրներ են եղել: Ամեն առավոտ նրանք սովորություն են ունեցել նախ կապել իրենց գոտիները և հետո միայն բարևել իրար: Ժամանակ անց, երբ եղբայրները ծերանում են, էլ չեն կարողանում վաղ արթնանալ: Մի օր էլ ուշ արթնանալով, նրանք մոռանում են կապել գոտիները և հակառակ իրենց սովորության, այնպես բարևում են իրար: Աստված տեսնելով այդ՝ պատժում է եղբայրներին, նրանք քարանալով լեռներ են դառնում, իսկ գոտիները կանաչ դաշտեր, արցունքներն էլ անմահական աղբյուրներ:

Հայկական լեռնաշխարհի դիրքը ֆիզիկաաշխարհագրական տեսակետից

Հայակական լեռնաշխարհը գտնվում է հյուսիսային կիսագնդի միջին լայնություններում: Նրա կորդինատներն են՝ հյուսիսում 35⁰ 40՛ և 42⁰ 10՛, արևմուտքում՝ արևելյան երկայնության 35⁰ 48՛և 49⁰ 56 ՛(ըստ Գ.Թ. Շիրինյանի)

Լեռնաշխարհի տարածքը պատկանում է Սև, Միջերկրական Կասպից ծովերի և Պարսից ծոցի ավազաններին և ամբողջությամբ տեղադրված է մերձարևադարձային գոտում: Միջերկրական ծովից հեռավորությունը 100 կմ է Պարսից ծոցից 650 կմ:

Հայական լեռնաշխարհ տերմինն առաջին անգամ օգտագործել և գործածության մեջ է դրել գերմանացի երկրաբան Հ. Աբիխը: Նա հրատարակել «Երկրաբանական հետազոտություններ Կովկասյան երկրներում» (1878–1887 թթ.) եռահատոր աշխատությունը, որի 2–րդ և 3–րդ հատորները նվիրված են Հայկական լեռնաշխարհին, որով և շրջանառության մեջ է դրել «Հայկական լեռնաշխարհ» ֆիզիկաաշխարհագրական անվանումը։ Նշենք նաև, որ Աբիխը 1845 թվականին բարձրացել է Արարատ լեռը, տվել նրա երկրաբանական նկարագիրն ու կտրվածքները:

Հայկական լեռնաշխարհ տերմինը սկսվեց ավելի շատ գործածվել 19-րդ դարից, գիտական բնույթի աշխատություններում:

Գերմանացի աշխարհագետ Կառլ Ռիտտերը Հայկական լեռնաշխարհն անվանել է օդով և ջրով հարուստ «լեռնային կղզի»: Հայկական լեռնաշխարհի երկրաբանական, աշխարհագրական ուսումնասիրություններ է կատարել իռլանդացի ճանապարհորդ-աշխարհագրագետ Լինչը, ով կատարել է 2 ճանապարհորդություն դեպի Հայաստան և ուսումնասիրությունների արդյունքներն ամփոփել է Հայաստան աշխատության մեջ և հրատարակել է Լոնդոնում 1901 թվականին: Նա իր աշխատությունում տալիս է բազմաբովանդակ տեղեկություններ հայերի կենցաղի սովորույթների, ճարտարապետական կառույցների մասին:

Հայկական լեռնաշխարհ և պատմական Հայաստան

Պետք է տարբերել Հայկական լեռնաշխարհ, պատմական Հայաստան և Հայաստանի Հանրապետություն հասկացությունները: Առաջին հասկացությունը ի տարբերություն մյուս երկուսի ֆիզիկաաշխարհագրական միավոր է: Պատմական Հայաստանն ավելի ընդարձակ է քան կղզիանման Հայկական լեռնաշխարհը:

Պատմական տարբեր ժամանակներում Հայաստանի սահմանները տարբեր են եղել: Տիգրան Մեծի օրոք Հայաստանի սահմանները ձգվում էին Միջերկրական ծովից մինչև Կասպից ծով, հյուսիսում՝ Կուր գետից հարավ մինչև Միջագետք: Դրան հակառակ պատմական տարբեր ժամանակներում Հայաստանը կորցրել ու էլի վերականգնել է իր տարածքները: Այն տարածքները որտեղ ձևավորվել և իր պատմական ուղին է անցել հայ ժողովուրդը կոչվում է Պատմական Հայաստան:

Հայկական լեռնաշխարհի, որպես ֆիզիզկաաշխարհագրական «կարգաբանական մարզ» միավորի առանձնացման խնդիրը ուսումնասիրող տարբեր հեղինակների մոտ սահմանազատված է տարբեր կերպ և կրում է տարբեր անուններ: 19-րդ և 20-րդ դարերի շատ մասնագետներ տարբեր ձևով են մեկնաբանել Հայկական լեռնաշխարհի սահմանների հարցը: Հեղինակների մի մասը Հայկական լեռնաշխարհի տարածքը համարում է 340-375 հազ. կմ², ոմանք էլ 400 հազ. կմ²:

Հ. Աբիխը գտնում է, որ Հայկական լեռնաշխարհի մեջ ներառված են Կոլխիդայի և Կուր- Արաքսյան դաշտավայրերը, հարավում սահմանազատվում է Միջագետքի դաշտավայրից, արևմուտքում Անատոլիականն է, արևելքում՝ Իրանական սարահարթը:

Ս.Պ. Բալյանի, Լ.Ն. Զոհրաբյանի և մի քանի այլոց կարծիքով սահմանն անցնում է Ուրմիա լճի հյուսիս արևելյան ծայրից հարավ արևմտյան ծայրը, ապա Կորդվաց լեռների հարավով ու Տավրոսի հարավայաին ստորոտով անցնում է Եփրատ գետին: Ըստ այդ սահմանազատման Ուրմիա լճի մի մասը մտնում է Հայկական լեռնաշխարհի կազմի մեջ, մյուս մասը ոչ:

Մեկ այլ հեղինակ՝ Նազարյանը, լեռնաշխարհի այդ հատվածում սահմանն անցկացնում է Ուրմիա լճի գոգավորության հարավային ջրհավաք ավազանով:

Լեռնաշխարհի սահմանները ըստ ակադեմիկոս Հ.Կ. Գաբրիելյանի

Հյուսիսային սահմանն անցնում է Սև ծովի հարավային ափագծով, ապա Մեսխեթի և Թրիալեթի լեռնաշղթաների արտաքին հյուսիսային ստորոտներով: Հյուսիսային սահմանի արևելյան կեսն անցնում է Կոլխիդայի դաշտավայրի և Կուրի իջույթի եզրով: Այս իջույթները մի ժամանակ ցամաք են եղել, սակայն Գուգարաց-Արցախի ծալքավորման պրոցեսում՝ վերին էոցենում տեղի է ունեցել ռելիեֆի շրջադասություն;

Արևելյան սահմանը և ծագումով և ռելիեֆով ու սահմաններով հյուսիսայինի նման որոշակի է: Այստեղ Գուգարաց-Արցախյան լեռները միանգամից բարձրացել են Կուր-Արաքսյան դաշտավայրից: ՄԻ ժամանակ Կուր-Արաքսյան դաշտավայրը զբաղեցնում էր Փայտակարան նահանգը, սակայն ֆիզիկաաշխարհագրական տեսանկյունից տեկտոնական իջեցում ապրող դաշտերը չենք կարող մտցնել լեռնաշխարհի մեջ:

Հարավ-արևելյան սահմանում վիճելի են Սաբալան և Սոհունդ հրաբուխները: Դրանք Իրանական սարահարթին խորթ են: Սրանք հիմքով կապված են Հայկական հրաբխային օջախի հետ, թե ծագումով, թե՛ բարձրությամբ ու ռելիեֆով նման են հայկական հրաբխային բարձրավանդակին:

Հարավային սահմանն անցնում է Հայկական Տավրոսի լեռնահամակարգի հարավային ստորոտներով: Այստեղ Արաբա-Սիրիկան կոշտ պլատֆորմային զանգվածը ճզմում է Տավրոսի ծալքավոր համակարգը և մտնում նրա տակ:

Արևմտյան սահմանը ամենավիճելին է: Արևմտյան սահմանն անցկացվում է Ալիս ու Եփրատ գետերի ջրբաժանով, ավելի ճիշտ Թեջերի լեռնաշղթայի արևմտյան ստորոտով:

Գ.Թ. Շիրինյանի Հայկական լեռնաշխարհը (2008 թ.)

ֆիզիկաաշխարհագրական սահմաններն անցկացրել են մաթեմատիկական մոդելավորման և ֆիզիկաաշխարագրական այլ համալիր մեթոդների համադրմամբ ստացված դիտարկումների արդյունքով:

Հյուսիսային սահմանը

Ըստ այդ դիտարկման Հայկական լեռնաշխարհի հյուսիսային սահմանը սկսվում է Գայլ (Եշիլըրմակ) գետի գետաբերանից և Սև ծովի հարավային ափով ձգվում մինչև Ճորոխի գետաբերանը: Ապա ծովի մակարդակից սկսած Մեսխեթի լեռնաշղթայի հյուսիսային ստորոտներով, աստիճանաբար 100-200 մ լայնության շերտով բարձրանում մինչև Սուրամի լեռնանցքը (910 մ): Սուրամի լեռնանցքից հետո սահմանաշերտը կտրուկ իջնում է Կուր գետը ու որպես բնական սահման ընթանում է այդ գետով մինչև նրա աջ վտակ Աղստևի գետախառնուրդը:

Հյուսիս արևելյան սահմանը

Հյուսիս արևելքում Աղստևի գետախառնուրդից անմիջապես հետո սահմանը շարունակվում է Փոքր Կովկաս (այստեղ հարկն է նշել, որ Փաքր Կովկասը արհեստածին տերմին է) լեռնահամակարգի լեռնալանջերի ստորոտներով, ապա Կուր — Արաքսյան դաշտավայրի արևմտյան եզրով շարունակվում է դեպի Արաքս գետը, որից հետո ընթանում է Թալիշի լեռների արևելյան ստորոտներով ու Լենքորան քաղաքի մոտ հպվում է Կասպից ծովին:

Արևելյան սահմանը

Արևելքում լեռնաշխարհի սահմանը Կասպից ծովի ծովափով ձգվում է մինչև Սեֆիդռուդի գետաբերանը, հետո այդ գետով ձգվելով հասնում Կըզլուզեն գետի ակունքը ու բարձրանում է Արմածին լեռնագագաթ (3173 մ): Այդ լեռնագագաթի մատույցներում սահմանաշերտն ունի 50-30 մետր լայնություն: Հարավում սահմանը Շահբերդ Գուռտակ և Զագրոս լեռնաշղթաների լեռնահանգուցային Արմածին գագաթից իջնում է փոքր Զաբի հովիտ, ընթանում մինչև նրա արևմուտք ծնկադարձը, հետո այդ տեղից 80-160 մ լայնության շերտով շարունակվում է փոփոխելով սահմանաշերտի լայնությունը (110-200 մ) Չայենիար-Աբյադ կուլիսաձև ձգվող լեռնաշղթաների հարավային ստորոտներով ծ.մ.-ից 500 մ բարձրություններով մինչև Տիգրիս գետը: Այնուհետև լղոզված սահմանաշերտով (150-350 մ) ընթանալով Մարդինի, Վերանշեհիրի, Ուռհայի (Եդեսիա) սարահարթերի հարավային եզրամասերով (խ.մ. 450-500 մ բարձրությունով) Եփրատի Բիրեջիկ քաղաքի մոտ կտրում է Եփրատը և նրա աջ վտակ Սաջուր գետահովտով հասնում է Պազարջիկի գոգավորություն:

Արևմտյան սահմանը

Արևմտյան սահմանաշերտը Պազարջիկի գոգավորությունից շարունակվում է Մարաշի գոգավորությունով, հետո Ջահանի (Ջեյհան) հովտով բարձրանում է Ալբիստանի գոգավորություն, շրջանցելով Բինբողա և Թախտասար գագաթները մտնում է Պազարվիրանի գոգահովիտ: Այդ տեղից Թեջերի լեռնաշղթայի Խնձր (Խնձոր, Խնզր) գագաթի հարավային ստորոտով (150-200 մ ժապավենով) շարունակվելով ձգվում է դեպի Կզըլըրմակ գետի Գեմերեկի (Կամարակի) գոգհովիտ ու Կզըլըրմակի հոսանքով վեր բարձրանալով հասնում է Սվազի գոգավորության արևմտյան եզրին: Ապա այդ տեղից ընթանում է Չռչռ վտակի ակունքամաս ու կտրելով Ակդաղ և Ելիլըրմակ լեռնաշղթաների միացման լեռնանցքը՝ մտնում է Թոքատի գոգավորություն: Այնուհետև լեռնաշխարհի արևմտյան սահմանաշերտը (50-80 մ և մինչև 120 մ լայնքով) Եշիլըրմակ գետահովտով ընթանում է մինչև Սև ծով: Նշված սահմաններով ներփակված Հայկական լեռնաշխարհը բնականից եզրավորված է ծալքաբեկորավոր լեռնաշղթաներով և միաձույլ ամբողջությամբ հարակից տարածքների նկատմամբ բարձրադիրք է: Այն Փոքրասիական (Անատոլիական) բարձրավանդակից բարձր է500 մ, իսկ Իրանականից՝ 700 մ: Նրա միջին բարձրությունը ծովի մակարդակից 1850 մ է:

Լեռնային կղզի

Լեռնաշխարհի տարածքն ունի բարդ, ինքնատիպ կառուցվածք, այդ իսկ պատճառով տարածքի պատմա-աշխարհագրական, երկրաբանական պայմանների ուսումնասիրությունները մեծ հետաքրքրություն են առաջացրել հայ և օտարազգի համաշխարհային գիտնականների համար: Այն Առաջավոր Ասիայում կարելի է համարել որպես մի լեռնային կղզի, աշխարհագրական այդպիսի դիրքի հետևանքով այն սահմանազատվում է հարևան Անատոլիական և Իրանական սարահարթերից և նրանց միջև հանդես է գալիս որպես լեռնահանգույց: Հայկական Լեռնաշխարհի տարածքը չունի ընդարձակ միասնական սարահարթեր, սակայն այստեղ կան տեկտոնական բազմաթիվ իջվածքներ, որոնց մի մասը վեր է ածվել բարձրադիր հարթությունների:

Հայկական Լեռնաշխարհի տարածքը ձևավորվել է բարդ երկրաբանական պրոցեսների ընթացքում: Երկրաբանական վաղ ժամանակաշրջանում գոյություն է ունեցել մեկ խոշոր Պանգեա մայրցամաք, որի մասնատման արդյունքում ձևավորվեցին Լավրասիա և Գոնդվանա մայրցամաքները, որոնց միջև ձգվում էր Թետիս օվկիանոսը: Հետագայում Գոնդվանայից պոկված երկու խոշոր բեկորները Արաբա-Սիրիականը և Հնդկական թերակղզու բեկորը շարժվելով հյուսիս ճզմել են Թետիսի գեոսինկլինալին: Արաբա-Սիրիականը ճզմել է Հայկական Լեռնաշխարհի հատվածը, իսկ Հնդկականը Պամիրի հատվածը և ստեղծել են լեռնային կղզիներ:

Թետիս օվկիանոս

Հայկական լեռնաշխարհի տարածքը վաղ երկրաբանական անցյալում եղել է Թետիս օվկիանոսի հատակում, մասամբ կազմել է Արաբական պլատֆորմի հյուսիսային եզրը: Թետիս օվկիանոսի հատակում հողմնահարված նյութերի նստեցման հետևանքով առաջացել է նստվածքային մի հզոր համալիր: Քանի որ երկրի վրա անընդհատ տեղի են ունենում տեկտոնական շարժումներ, ծալքավորման պրոցեսներ, շերտախմբերը հաճախ հայտնվել են երկրի մակերևույթին առաջացնելով ցամաքային տարածքներ, նախալեռնային իջվածքներ և այլ ռելիեֆի ձևեր: Այդ իսկ պատճառով Հայկական լեռնաշխարհում ապարների կազմության ու կառուցվածի բազմազանություն է նկատվում: Երկրաբանական պրոցեսների արդյունքում Թետիս օվկիանոսի տարածքում ձևավորվել է Ալպ-Հիմալայան գեոսինկլինալային գոտին:

Լեռնաշխարհի տարածքն ունի բարդ, ինքնատիպ կառուցվածք, այդ իսկ պատճառով տարածքի պատմա-աշխարհագրական, երկրաբանական պայմանների ուսումնասիրությունները մեծ հետաքրքրություն են առաջացրել հայ և օտարազգի համաշխարհային գիտնականների համար: Այն Առաջավոր Ասիայում կարելի է համարել որպես մի լեռնային կղզի, աշխարհագրական այդպիսի դիրքի հետևանքով այն սահմանազատվում է հարևան Անատոլիական և Իրանական սարահարթերից և նրանց միջև հանդես է գալիս որպես լեռնահանգույց: Հայկական Լեռնաշխարհի տարածքը չունի ընդարձակ միասնական սարահարթեր, սակայն այստեղ կան տեկտոնական բազմաթիվ իջվածքներ, որոնց մի մասը վեր է ածվել բարձրադիր հարթությունների:

Պանգեա մայրցամաքի մասնատումը

Հայկական Լեռնաշխարհի տարածքը ձևավորվել է բարդ երկրաբանական պրոցեսների ընթացքում: Երկրաբանական վաղ ժամանակաշրջանում գոյություն է ունեցել մեկ խոշոր Պանգեա մայրցամաք, որի մասնատման արդյունքում ձևավորվեցին Լավրասիա և Գոնդվանա մայրցամաքները, որոնց միջև ձգվում էր Թետիս օվկիանոսը: Հետագայում Գոնդվանայից պոկված երկու խոշոր բեկորները Արաբա-Սիրիականը և Հնդկական թերակղզու բեկորը շարժվելով հյուսիս ճզմել են Թետիսի գեոսինկլինալին: Արաբա-Սիրիականը ճզմել է Հայկական Լեռնաշխարհի հատվածը, իսկ Հնդկականը Պամիրի հատվածը և ստեղծել են լեռնային կղզիներ:

Հայկական լեռնաշխարհը ձևավորվել է այնտեղ ընթացող ալպյան լեռնակազմական պրոցեսների ընթացքում: Ծովն աստիճանաբար նահանջել է, և բարձրացող գեոսինկլինալը վերածվել է լեռնային երկրի: Այդ ընթացքում երկրաբանական շերտերը խախտվել են, բեկորատվել` գոյացնելով ծալքաբեկորային լեռներ: Այդ ամենն ուղեկցվել է ուժեղ հրաբխային ժայթքումներով:

Հայկական լեռնաշխարհի գործող հրաբուխները

Լեռնակազմական երևույթները Հայկական լեռնաշխարհում դեռևս շարունակվում են: Դրա վկայությունն են Նեմրութ (Սարակն) ու Թոնդրակ գործող հրաբուխները:

Նեմրութ լեռան գագաթն ու խառնարանը

Սեպտեմբեր

1.Սահմանել «Հայկական լեռնաշխարհ» հասկացությունը և նրա հետ սերտորեն կապված 10 հասկացություն:

1.Հայկական լեռնաշխարհն իրենից ներկայացնում է մի լեռնային կղզի, որտեղ վեր են խոյանում տարածաշրջանի խոշոր լեռնային համակարգերը:

Աշխարհագրական այն տարածքը, որի հետ ի սկզբանե կապված է հայ ժողովրդի հազարամյակների պատմությունը, կոչվում է Հայկական լեռնաշխարհ։ Այն բնության ստեղծագործություն է, սակայն, եթե բացառենք չնչին տարբերությունները, այն զարմանալիորեն համընկնում է մեր պատմական հայրենիքին, որտեղ կազմավորվել, զարգացել ու իր քաղաքական կյանքն է կերտել հայ ժողովուրդը։

Հայկական լեռնաշխարհն իրենից ներկայացնում է մի լեռնային կղզի:

1. Հայոց լեռները հաղթանդամ ու հսկա եղբայրներ են եղել:

2.Հայկական Լեռնաշխարհի տարածքը ձևավորվել է բարդ երկրաբանական պրոցեսների ընթացքում:

3.Քանի որ երկրի վրա անընդհատ տեղի են ունենում տեկտոնական շարժումներ, ծալքավորման պրոցեսներ, շերտախմբերը հաճախ հայտնվել են երկրի մակերևույթին առաջացնելով ցամաքային տարածքներ, նախալեռնային իջվածքներ և այլ ռելիեֆի ձևեր:

4. Հայկական Լեռնաշխարհի տարածքը չունի ընդարձակ միասնական սարահարթեր, սակայն այստեղ կան տեկտոնական բազմաթիվ իջվածքներ, որոնց մի մասը վեր է ածվել բարձրադիր հարթությունների:

5. Հայկական լեռնաշխարհի տարածքը վաղ երկրաբանական անցյալում եղել է Թետիս օվկիանոսի հատակում, մասամբ կազմել է Արաբական պլատֆորմի հյուսիսային եզրը:

6.Հայկական լեռնաշխարհում ապարների կազմության ու կառուցվածի բազմազանություն է նկատվում:

7.Հայկական լեռնաշխարհը ձևավորվել է այնտեղ ընթացող ալպյան լեռնակազմական պրոցեսների ընթացքում:

8.Լեռնաշխարհի տարածքն ունի բարդ, ինքնատիպ կառուցվածք:

9.Հայկական լեռնաշխարհը բնականից եզրավորված է ծալքաբեկորավոր լեռնաշղթաներով և միաձույլ ամբողջությամբ հարակից տարածքների նկատմամբ բարձրադիրք է:

10Լեռնակազմական երևույթները Հայկական լեռնաշխարհում դեռևս շարունակվում են:

2.Համեմատել մարդու առաջացման վարկածները:

2.Մարդու առաջացումը կապիկից արդեն վաղուց մեծ կասկածների տակ է, սակայն որոշակի պահեր ցույց է տալիս, որ մարդկանց ծագումը Երկրի վրա ամենայն հավանականությամբ տեղի է ունեցել ինչ որ գերագույն արարածների կողմից իրականացված գենետիկական փորձարկումների արդյունքում, այդ թվում օգտագործելով նաև կապիկների գեները:

Մասնագետները համոզված են, որ մարդկային ռասսաների հսկայական տարբերությունները չէին կարող առաջանալ միայն երկու հնագույն կապիկների վերափոխման արդյունքից: Այստեղ պետք է հանդես գա ինչ որ մեկ այլ գործոն:

Մարդու ծագման հանելուկը բարդանում է նաև նրանից, որ չնայած բազմաթիվ որոնումներին այդպես էլ մարդկանց և կենդանիներին կապող <<միջանկյալ>> օղակ չի հայտնաբերվել:

Դիտարկենք նաև մեկ այլ, այս անգամ արդեն <<ջրային>> վարկածը: <<Կյանքը առաջացել է ջրում>> — այս արտահայտությունը յուրաքանչյուրը լսել է դեռ դպրոցում: Եվ իրոք, շատ ժողովուրդներ համարում են իրենց նախահայր ծովի խորքերից դուրս եկած և մեզ առանձնապես ոչ նման արարածներին:

Հնագույն ցեղերի մեծ մասը չգիտես ինչու իրենց նախահայր համարում են մողեսներին: Հին եգիպտացիների, չինացիների և Հարավային Ամերիկայի բնակիչների առաջին նկարների և արձանիկների մեջ նույնպես կարելի է շատ հաճախ հանդիպել մարդ-մողեսների պատկերների, որոնք ըստ մեզ հասած լեգենդների հայտնվել են ծովից:

Վաղուց վերացած հնդկական Տուաուանակո քաղաքակրթության ներկայացուցիչները նույնպես համարում էին իրենց կայսրության հիմնադիր թեփուկավոր մարդկանց, իսկ Բոլիվիայի որոշ ցեղեր մինչ այսօր էլ իրենց անվանում են <<մարդ-մողեսներ>>:

Մի խոսքով մարդու ծագման վերաբերյալ վարկածները և ենթադրությունները այնքան շատ են, որ դժվար է բոլորին անրադառնալ:

Սակայն մարդու ծագումնաբանական ամենագլխավոր հարցը՝ մարդկությունը մեկ նախահայր է ունեցել, թե մի քանի, առայժմ պարզ չի և դեռ շատ գիտական հետազոտություններ են պետք այդ հիմնարար հարցին պատասխանելու համար:

Միակ բանում, որ համամիտ են գրեթե բոլոր գիտնակաները դա այն է, որ այդ հարցի պատասխանը անհրաժեշտ է փնտրել սև մայրցամաքում` հանելուկային Աֆրիկայում:

3.Ուսումնա-հետազոտական աշխատանքների թեմաները` «Հնագիտությունը որպես անցյալի իմացության միջոց», «Գրավոր աղբյուրներ. հավատա՞լ, թե՞ ոչ», «Ազգագրական գիտելիքները բացում են անցյալի վարագույրները», «Հայկական լեռնաշխարհ», «Մարդու առաջացման հիմնախնդիրը. անպատասխան մնացած հարցեր», «Երեխաները նախնադարյան հասարակությունում», «Homo sapiens-ից առաջ. Հիպերբորեա, Լեմուրիա, Ատլանտիդա…»

3.Հնագիտություն, նյութական աղբյուրների (հիմնականում՝ պեղածոների) հիման վրա հին հասարակությունն ու նրա Մշակույթը ուսումնասիրող գիտություն։

Հնագիտության ուսումնասիրության աստիճաններն են.

*աղբյուրագիտական, որն ընդգրկում է փաստերի հայտնաբերումը, նկարագրությունը, տարածական-ժամանակագրական տեղայնացումն ու դասակարգումը,

*վերակազմական, որի ընթացքում հնագիտական առանձին հուշարձանների, համալիրների կամ հնագիտական մշակույթի հիման վրա կատարվում է անցյալի մշակույթի և հասարակության կամ նրանց առանձին տարրերի վերակազմությունը,

*բացատրական, որի միջոցով, հնագիտական նյութի հիման վրա, բացահայտվում են հին մշակույթների և հասարակությունների գոյության ու զարգացման օրինաչափությունները։

Հիպերբորեա

Հիպերբորեայի մասին առաջին գրավոր տեղեկությունները մեզ հասել են Հոմերոսից (XII-VII դդ. մ.թ.ա.) և Հեսիոդից (VII-VI դդ. մ.թ.ա.): Նրանց տված տեղեկություններից ստացվում է հետևյալը.

այնտեղ բոլորը ապրում են երանության մեջ, չեն ճանաչում ծանր աշխատանքը և վիշտը,այնտեղ չկան փոթորիկներ, ջրհեղեղներ, ցուրտ ձմեռներ և այլն,

այնտեղ քամին փչում է օվկիանոսից,

այնտեղ տանող ճանապարհը գաղտնի է, փակված է մառախուղով, այդ իսկ պատճառով Հիպերբորեան փակ է մարդկանց աչքերի համար,

մահանում են շատ մեծ հասակում և տարիքի հետ չեն տկարանում, մահանում են այնպես, ասես ուղղակի քուն են մտնում,

առանց մարդու աշխատանքի` այդտեղի հողը մեծաքանակ բերք է տալիս և հավաքում են նրանք այնքան, որքան կամենում են:

Հիպերբորեայի գտնվելու վայրը ստույգ հայտնի չէ: Հույները, ըստ իրենց զարգացվածության և աշխարհը ճանաչելու մակարդակի, այն տեղակայում էին մերթ Ռիպեյան լեռներից այնկողմ (սկյութներից հյուսիս, այսինքն` ներկայիս Ռուսաստանի հյուսիսում), մերթ` կիմերների երկրի դիմացի օվկիանոսում գտնվող կղզու վրա: Ոմանք էլ նրանց տեղակայում են արդեն ջրի տակ անցած հիպոթետիկ կղզու կամ մայրցամաքի վրա, որը գտնվել է Հյուսիսային սառուցյալ օվկիանոսի վրա:

Լեմուրիա

Լեմուրիան զբաղեցնում էր հսկայական մայրցամաք, նրանից մնացել են Ցեյլոնը, Ավստրալիան, Ճավան, Սումատրան և Մադագասկարը: Նաև Բորնեոն, Պոլինեզիայի կղզիների մի մասը և Զատկի կղզին: Նրանք Արարչի օրենքներով ներդաշնակ էին բնության հետ, օժտված էին շատ կարողություններով, որոնք թույլ էին տալիս նրանց տեղակայել քարե մեծաբեկորներ(Զատկի կղզի)իրենց տաճարական շինությունների համար: Ամենաառաջին Լեմուրների հասակը հասնում էր 18 մետրի, հետո փոքրացավ մինչև 6 մետր: Այդ ժամանակ կատարվեց արարածների առանձնացումը աղջիկների և տղաների: Նրանք ունեին ժայռակերպ քաղաքներ մարմարից և լեռների սև քարից: Լեմուրիան կործանվել է Երրորդային ժամանակաշրջանից 700000 տարի առաջ, նա ընկղմվել է ծովում շատ ուժեղ երկրաշարժների հետևանքով:

Ատլանտիդա

Ատլանտիդան երկրի վրա հայտնվել է 4000000 տարի առաջ,Լեմուրիան այդ ժամանակ անկում էր ապրում:Նրանց հասակը հասնում էր երեք մետրի: Բայց երբ նրանք սկսեցին խախտել արարչական օրենքները սկսվեց ժողովրդի աստիճանական անկումը և քաղաքակրթության մայրամուտը:Ատլանտիդայի բնակիչներն իրենց երևակայեցին Աստվածներին հավասար, ցուցաբերեցին բնավորության ամենավատ գծերը`եսակենտրոնություն,դաժանություն, ագահություն, երեսպաշտություն, կաշառատվություն և կաշառակերություն, հարստության ծարավ, շատերը սկսեցին զբաղվել սև մոգությամբ: Սերը հեռացավ նրանց հոգիներից,մարդիկ զրկվեցին Աստվածների հովանավորությունից և աջակցությունից,և դրան հետևեց աղետը:Ատլանտիդայի վերջին կղզիները բնաջնջվեցին ջրային անդունդում 12000 տարի առաջ:

10.10.2019

1.Համեմատել նախնադարի երեք փուլերը

Նախնադար, մարդկության պատմության ժամանակաշրջան, որն ընդգրկում է մարդու առաջացումից մինչև գրի հայտնագործումը։

Սակայն քանի որ գիրը տարբեր ազգությունների մոտ ի հայտ է եկել տարբեր ժամանակաշրջաններում, նախնադար հասկացությունը յուրաքանչյուր ժողովրդի համար առանձնահատուկ է։ Նախնադարը բաժանվում է՝

• Քարի դար
• Պղնձի_քարի դար(էնեոլիթ)
• Բրոնզի դար:

Քարի դար, մարդկության զարգացման ամենավաղ շրջանը, երբ օգտագործվում էր գերազանցապես քարը, սակայն դրա հետ մեկտեղ նաև փայտը և ոսկորը։ Քարի դարի վերջում սկսեց նաև օգտագործվել կավը։

Այս դարաշրջանում մարդկությունը Արևելյան Աֆրիկայից տարածվում է աշխարհի բոլոր անկյուններում։ Քարի դարի վերջում ընտելացվում են որոշ կենդանիներ։ Սկսվել է 2.5 միլիոն տարի առաջ և ավարտվել մ.թ.ա. 6-րդ հազարամյակում։ Քարի դարն իր հերթին բաժանվում է 3 ենթափուլի

.Հին քարի դար(պալեոլիթ)

.Միջին քարի դար(մեզոլիթ)

.Նոր քարի դար(նեոլիթ)

Հին Քարի դարի կլիմայական պայմանները, բուսական և կենդանական աշխարհը խիստ տարբերվել են մարդկականից։ Մարդիկ օգտագործել են միայն քարե (օբսիդիան, կայծքար և այլն) գործիքներ, զբաղվել որսորդությամբ ու հավաքչությամբ, ձկնորսությունը եղել է սաղմնային վիճակում, իսկ երկրագործությունը, անասնապահությունն ու խեցեգործությունը հայտնի չեն եղել։ Հին Քարի դարի սկիզբը (ավելի քան 2 միլիոն տարի առաջ) համընկնում է երկրի վրա կապկանման մարդկանց երևան գալուն, վերջը՝ միջին Քարի դարին (մոտ 10-12 հզ տարի առաջ)։ Հին Քարի դարը բաժանվում է վաղ (ստորին) և ուշ (վերին) ժամանակաշրջանների։ Ուշ Հին Քարի դարին անցման հետ առաջացել և տարածվել է մարդու արդի ֆիզիկական տիպը՝ homo sapiens-ը (բանական մարդ)։

Միջին քարի դար կամ մեզոլիթ ժամանակաշրջան, որն ընկած է հին քարի դարի և նոր քարի դարի միջև։ Պատմականորեն այն միաժամանակ չի ընթացել Երկրագնդի տարբեր մասերում, և ձգվել է մ.թա. 10000-5000 թվականները։ Համապատասխանում է Ամերիկայի արքայիկ ժամանակաշրջանին։ Հայկական լեռնաշխարհում այն տևել է մ.թ.ա. 12-րդ հազարամյակից մինչև 7-րդի կեսերը։

Այս շրջանում մարդու կարևոր ձեռքբերումներն են՝

1. Ձևավորվում է հոդաբաշխ լեզուն
2. Կատարելագործվում են աշխատանքային գործիքները
3. Աստիճանաբար բարձրանում է կնոջ դերը

Մեզոլիթը Եվրոպայում ունի 10-7 հզ․ (հս․ շրջաններում՝ մինչև 6-5 հզ․) տարվա, Մերձավոր Արևելքում՝ 12-9 հզ․ տարվա վաղեմություն։ Մեզոլիթյան մշակույթներին բնորոշ են քարե մանր գործիքներ (միկրոլիթներ)։ Մեզոլիթում գործածվել են նաև ոսկրից և եղջյուրից գործիքներ (նիզակի ծայրեր, եռաժանիներ, ձկնորսական կեռիկներ ևն)։ Կավե ամանները ի հայտ են եկել Մեզոլիթից Նեոլիթին անցման ժամանակաշրջանում։ Տնտեսության հիմքը կազմել են որսորդությունը, ձկնորսությունը և հավաքչությունը։ Մեզոլիթում Երկրագնդի մի շարք շրջաններում նախադրյալներ են ստեղծվել անասնապահության ու երկրագործության համար։ Մեզոլիթյան կայանների զգալի մասը բաղկացած են եղել մի քանի ժամանակավոր կացարաններից։ Որոշ բնակավայրերի մոտ եղել են տոհմական գերեզմանոցներ։ Մեզոլիթյան շրջանին են պատկանում ազիլյան, տարդենուազյան (Արևմտյան Եվրոպա), կապսական (Հարավային Աֆրիկա), խոաբինյան (Հարավ-արևելյան Ասիա) և այլ մշակույթներ։ Հայկական լեռնաշխարհի Մեզոլիթն ընդգրկում է մ․թ․ա․ 12000 — 8000/7000 թթ․։

Նոր քարի դար կամ Նեոլիթ քարի դարի վերջին դարաշրջանը, հաջորդել է մեզոլիթին։ Տևել է մոտ երկու հազարամյակ՝ Ք.ա. 10-րդ հազ. կեսերից մինչև մ.թ.ա. 11-րդ հազ. կեսերը։

Նեոլիթի սկիզբը բնութագրվում է քարե և ոսկրե հղկված գործիքների օգտագործմամբ, խեցեգործության և երկրագործության առաջացմամբ, վերջը՝ վաղ մետաղամշակությամբ (էնեոլիթի սկզբնավորմամբ)։ Նեոլիթյան մարդիկ, զարգացած հավաքչական, որսորդական և ձկնորսական յուրացնող տնտեսությանը զուգահեռ, սկսել են զբաղվել արտադրող տնտեսությամբ՝ նստակյաց երկրագործությամբ (ցորենի, գարու, ոսպի և այլ բույսերի մշակությամբ), կենդանիների (շուն, այծ, ոչխար, խոզ, ավելի ուշ՝ խոշոր եղջերավոր անասուններ) ընտելացմամբ և բուծմամբ։ Արմատավորվել և զարգացել է մանածագործությունը, հյուսելը։ Մայրիշխանությունը հասել է իր ծաղկմանը և աստիճանաբար տեղի տվել հայրիշխանությանը։ Զգալիորեն աճել է բնակչությունը, աստիճանաբար կազմավորվել են ցեղախմբերը, ձևավորվել ցեղային լեզուները։ Հանրության կյանքում կատարված այդ արմատական փոփոխություններն ընդունված է անվանել «նեոլիթյան հեղափոխություն» (անգլիացի հնագետ Գ․ Չայլդի հետևությամբ)՝ որպես մարդկության պատմության մեջ առաջին տնտեսական հեղաշրջում։

Էնեոլիթ , պղնձի դար, պղնձաքարային դար, նոր քարի դարից (նեոլիթ) բրոնզի դարին անցնելու ժամանակաշրջան։
էնեոլիթում քարե գործիքների կողքին երևան են գալիս առաջին պղնձե գործիքները, որոնք սկզբում պատրաստվում էին զտաբեկոր, այնուհետև՝ հանքային պղնձից։

Բրոնզի դար, մարդկության պատմության ժամանակաշրջան, երբ որպես արտադրության հիմնական գործիքների և զենքերի ու զարդերի պատրաստման նյութ գլխավորապես օգտագործվել է բրոնզը, որը պայմանավորված էր պղնձի և անագի մշակման եղանակների կատարելագործմամբ։ Մարդկային հասարակության պատմության այդ փուլի սկզբում երկու մետաղների՝ պղնձի և անագի միաձուլումից ստեղծվում է նոր համաձուլվածքային մետաղ՝ բրոնզը։

Բրոնզի դարը հաջորդում է Քարի դարին և նախորդում Երկաթի դարին։ Բրոնզի դարը տևել է մ.թ.ա. XXXV / XXXIII-ից մինչև մ.թ.ա. XIII / XI դարերը, սակայն տարբեր քաղաքակրթություններում այն տարբեր է։

2.Բացատրել նախնադարի կործանման պատճառները

Նախնադարում բոլոր մարդիկ հավասար էին,նրանք չունեին մասնավոր սեփականություն:ժամանակի ընթացքում,երբ կատարելագործվեցին աշխատանքյին գործիքներն ու զենքերը,զարգացավ նաև առևտուրը,մարդիկ սկսեցին ստանալ եկամուտներ և կուտակել հարստություն:

Բոլոր մարդկանց հավասարությունը վերացավ:Առաջացավ հասարակության շերտավորում:Բարձր դասը կազմում էին տոհմացեղային ավագանին և քրմությունը:Առանձին դաս էին կազմում զինվորականները:Ստորին խավը կազմված էր հասարակ ժողովրդից

13.10.2019

3.Կազմել Եգիպտոսի, Շումերի և Աքքադի գաղտնիքների վարկանիշային աղյուսակ: Պատասխանը հիմնավորել;

3.Ք. ա. IV հազարամյակի վերջին Նեղոսի ափերին ստեղծվեց շուրջ 40 փոքր պետություն: Հետագայում դրանց միավորումից կազմվեցին Վերին և Ստորին Եգիպտոսների թագավորությունները: Ք.ա. XXXI դարում այդ երկուսի միավորումից Եգիպտոսում ստեղծվեց միացյալ թագավորություն: Հիմնադիրը Մինա արքան էր: Մայրաքաղաք հռչակվեց Մեմֆիսը (եգիպտերեն Մինֆի՝ Սպիտակ պարիսպ):

Աստծո որդին Եգիպտոսի արքային անվանում էին փարավոն, որ նշանակում էր «մեծ տան (այսինքն՝ պալատի) տեր»: Կենդանության օրոք փարավոնին երկրպագում էին՝ ինչպես աստվածներին: Նրա անունը ոչ ոք իրավունք չուներ արտասանելու, քանի որ արքան համարվում էր աստծո որդի, կենդանի աստված: Երկրային կյանքին հրաժեշտ տալուց հետո փարավոնը պետք է միանար մյուս աստ ածներին և վայելեր աստվածներին արժանի հավերժական կյանք: Այդ պատճառով փարավոնների համար կառուցում էին շքեղ դամբարաններ՝ բուրգեր:

Մինչև Ք. ա. XV դարը ոչ մի փարավոն չէր կարողացել նվաճել Ասորիքը և հասնել Եփրատ գետին: Առաջինը դա հաջողվեց Թութմոս III–ին (Ք. ա. 1468–1434 թթ.): Մեկը մյուսի հետևից պարտության մատնելով բոլոր հակառակորդներին՝ փարավոնի զորքն անցավ Եփրատը և հասավ մինչև Հայկական Տավրոսի լեռները: Պատերազմների ավարտին Եգիպտոսի տերության տարածքը հյուսիսից հարավ ձգվում էր շուրջ 3200 կմ:

Շումերներ (սումերներ), հնագույն ժողովուրդ Հարավային Միջագետքում, որն այդտեղ բնակվել է դեռևս մ. թ. ա. 5-րդ հազարամյակում։ Մարդաբանորեն պատկանել են եվրոպեոիդ ռասայի արմենոիդ խմբին։ Շումերների լեզվաբանական պատկանելությունն անհայտ է։ Ենթադրվում է, որ շումերները նախապես տարածված են եղել նաև Հյուսիսային Միջագետքում և մ. թ. ա. 3-րդ հազարամյակի սկզբին սեմական ծագում ունեցող աքքադացիների ճնշման տակ շարժվել են հարավ։ Մ. թ. ա. 4-րդ հազարամյակի վերջին շումերներն ստեղծել են պատկերագիրը, իսկ մ. թ. ա. 3-րդ հազարամյակի կեսին՝ սեպագիրը, որը նախ որդեգրվել է աքքադացիների կողմից, ապա տարածվել Արևմտյան Ասիայի շատ երկրներում, այդ թվում` Արարատյան թագավորությունում (Ուրարտու), շումերներն ունեցել են իրենց ուրույն դիցաբանությունը, բանահյուսությունը, գրականությունը, մշակույթը։ Մ. թ. ա. 3-րդ հազարամյակի կեսին սկսվել է աքքադացիների հետ շումերների լեզվական ձուլման ընթացքը, որն ավարտվել է մ. թ. ա. 2-րդ հազարամյակի 1-ին կեսին, որից հետո շումերները վերացել են պատմության ասպարեզից։ Շումերների լեզուն՝ շումերերենը` որպես գրոց լեզու, մինչև մ. թ. ա. 2-րդ դարը շարունակել են գործածել աքքադացիները և այլ ժողովուրդներ։ Շումերների մշակույթը փոխանցվել է աքքադացիներին և հարևան մյուս ժողովուրդներին։

Աքքադ, հնագույն պետություն Միջագետքում մ.թ.ա. XXIV-XXIIդդ.-ում։ Հիմնադրել է սեմացի հողագործ Շառում-Քենը (Սարգոն)։ Նրան հաջողվում է ջախջախել շումերական քաղաք-պետություններին և իրեն ենթարկել ողջ Միջագետքը։ Նա արշավանքներ է ձեռնարկում դեպի Ասորիք, Հայկական Լեռնաշխարհ։ Նրա որդիների կառավարման ժամանակ Աքքադը թուլանում է։ Երկիրը վերստին հզորանում է թոռան՝ Նարամ-Սինի կառավարման ժամանակ։ Նա վերատիրում է ողջ Միջագետքին, արշավանքներ է ձեռնարկում դեպի Իրան, Ասորիք, Փոքր Ասիա, Հայկական Լեռնաշխարհ։ Իր կառավարման վերջին շրջանում արյունալի պատերազմների մեջ է մտնում Կուտիների գլխավորած Հակաաքքադական համադաշնության դեմ և պարտվում։ Նրա որդի Շար-Կալի-Շարին կենաց և մահու կռիվներ է մղում կուտիների դեմ։ Նրա մահից շատ չանցած կուտիները նվաճում են Աքքադը և ազատագրում Շումերը սեմական բռնատիրությունից։

4.Համեմատել Եգիպտոսը, Շումերը և հայկական հնագույն պետությունները;

4.Հին աշխարհի երկրներ, ամենաառաջին պետություններն, որ առաջացել են 5-6 հազար տարի առաջ Հյուսիսային Աֆրիկայում և Հարավային Ասիայում՝ այսպես կոչված Հին Արևելքի երկրներում:

Հին աշխարհի երկրներից էին Եգիպտոսը` Աֆրիկայի հյուսիս-արևելքում` Նեղոս գետի հովտում, ասիական պետություններ Աքքադն ու Շումերը` Տիգրիս և Եփրատ գետերի միջև՝ Միջագետքում: Այնուհետև մեր թվարկությունից առաջ 2-րդ հազարամյակում հենց այստեղ առաջացան Բաբելոնն ու Ասորեստանը: Հնագույնների շարքին են դասվում նաև Հնդկաստանում (Ինդոս և Գանգես գետերի հովիտներում) և Չինաստանում (Հուանհե գետի ափերին) կազմավորված պետությունները: Մեր թվարկությունից առաջ 1-ին հազարամյակում Եվրոպայում ամենամեծը Աթենք ու Սպարտա հունական պետություններն էին: Իսկ մեր թվարկությունից առաջ 8-րդ դարում հիմնադրվեց Հռոմ քաղաքը, որը դարձավ Հռոմեական պետության մայրաքաղաքը:

Հին Արևելքի խոշոր պետություններից էր նաև մեր թվարկությունից առաջ 1- ին հազարամյակի սկզբին Հայկական լեռնաշխարհում կազմավորված Արարատյան թագավորությունը, որին հարևան ասորեստանցիներն անվանել են Ուրարտու։ Մեր թվարկությունից առաջ 8 — րդ դարում իր հզորության բարձրակետին հասած այդ թագավորությունը, որն ընդգրկում էր գրեթե ամբողջ Հայկական լեռնաշխարհը, աշխարհակալ Ասորեստանից խլել է Առաջավոր Ասիայի գերիշխանությունը։ Թագավորության մեջ համախմբված ցեղերը, որոնց միաձուլումից աստիճանաբար կազմավորվել է միասնական հայ ժողովուրդը, կերտել են յուրօրինակ մշակույթ և բարձր քաղաքակրթություն։ Նրանք կառուցել են բազմաթիվ բերդեր, պալատներ, տաճարներ, բնակելի տներ, ջրանցքներ,որոնց ավերակներն մենք այսօր տեսնում ենք Հայաստանի տարբեր շրջաններում։ Պետության տնտեսական և մշակութային կարևոր կենտրոններ էին մայրաքաղաք Տուշպան, Էրեբունի բերդաքաղաքը, Թեյշեբաինի ամրոցը և այլն։ Հնագետների ջանքերով բացված հուշարձանները վկայում են Հայկական լեռնաշխարհի բնակիչների շինարարական բարձր արվեստի և զարգացած տեխնիկայի մասին։ Պալատների ու տաճարների պատերը զարդարվել են բազմագույն որմնանկարներով, հատկապես մարդակերտ աստվածների, քրմերի, սրբազան կենդանիների ու բույսերի պատկերներով։Բացառիկ արժեք են ներկայացնում թագավորության գլխավոր սրբարանը՝ Արդինի-Մուսասիրի սյունազարդ տաճարը։ Քանդակագործության գլուխգործոցներ են աստվածների ու աստվածուհիների անդրիները, մարդկային դեմքով թևավոր առյուծի արձանը, գահույքները և այլն։ Արվեստի հոյակապ նմուշներ են բրոնզե կապարճները, սաղավարտները, վահանները, որոնց վրա դրվագված են ռազմի տեսարաններ, մարտակառքեր, հեծյալ ռազմիկներ, առյուծներ, ցուլեր, վիշապներ, սրբազան ծառեր։ Զանազան հնավայրերից պեղված հնագիտական հուշարձաններից տեղեկանում ենք, որ դեռևս այն ժամանակ մեր նախնիները մշակել են քար ու փայտ, բրոնզ, երկաթ, ոսկոր, ազնիվ մետաղներ և այլ նյութեր, պատրաստել ժամանակի մարդուն անհրաժեշտ բազմազան իրեր։

Առաջին երկրները հայտնվել են մոտ 6000 տարի առաջ, սակայն ոչ բոլորն են կարողացել ապրել մինչև մեր օրերը: Որոշ երկրներ անհետացել են ընդմիշտ, մյուսներից միայն անունն է մնացել: Նշենք 6 երկիր, որոնք այս կամ այն չափով պահպանել են կապը անցյալի հետ: 1. Հայաստան. Հայոց պետականության պատմությունը հաշվվում է մոտ 3000 տարի, չնայած նրա հիմքերը արժե փնտրել ավելի խոր Արմե-Շուբրիայի թագավորությունում (XII դ. մ.թ.ա.): Հին Հայաստանը տարբեր թագավորությունների և պետությունների կոնգլոմերատ էր, որոնք գոյություն ունեին միաժամանակ կամ փոխարինում էին մեկը մյուսին: Թաբալ, Մելիդ, Մուշի թագավորություն, խուրիտական, արարատյան և այլ պետություններ, որոնց բնակիչների հետնորդները հետագայում դարձան հայ ժողովուրդ: «Արմենիա» եզրույթը առաջին անգամ հանդիպում ենք Պարսկաստանի թագավոր Դարեհ I-ինի Բեհիսթունյան արձանագրություններում (521 թ. մ.թ.ա.): Արարատյան թագավորությունը հիմք է ծառայել երեք այլ թագավորությունների համար Փոքր Հայքի, Մեծ Հայքի և Սոֆենի: Մոտավորապես մ.թ.ա. 3-րդ դարից հայ ժողովրդի քաղաքական և մշակութային կենտրոնը տեղափոխվեց Արարատյան դաշտ:

Եգիպտոս.Մ.թ.ա.IV-III հազարամյակների արանքում, Նեղոս գետի վերին ու ստորին մասերում մի քանի տասնյակ քաղաքներ միացել էին երկու կառավարիչների իշխանության ներքո: Այդ պահից սկսվում է Եգիպտոսի 5000-ամյա պատմությունը: Շուտով պատերազմ է առաջանում Վերին ու Ստորին Եգիպտոսների միջև, որի արդյունքում հաղթում է Վերին Եգիպտոսի թագավորը: Այդ փարավոնի իշխանության օրոք ձևավորվում է ուժեղ պետություն, որը կամաց կամաց տարածում է իր ազդեցությունը հարևան հողերի վրա: Հին Եգիպտոսի 27-դարյա դինաստիայի ժամանակահատվածը ոսկյա ժամանակ էր հինեգիպտական քաղաքակրթության համար: Պետության մեջ ձևավորվում է հստակ ադմինիստրատիվ -վարչական կառուցվածք, այդ ժամանակի համար զարգանում են առաջավոր տեխնոլոգիաները, արվեստը և ճարտաապետությունը հասնում են անհասանելի բարձունքի: Անցյալ դարերից Եգիպտոսում շատ բան է փոխվել. կրոնը, լեզուն, մշակույթը: Արաբների գրաված փարավոնների երկիրը հիմնավոր փոխել է պետության զարգացման վեկտորը: Սակայն հենց հինեգիպտական ժառանգությունն է ժամանակակից Եգիպտոսի այցեքարտը:

ՉԻՆԱՍՏԱՆ

Նախապատմություն
Խմբագրել

Հնէաբանական ուսումնասիրությունները վկայում են, որ վաղ հումանոիդները ապրել են Չինաստանում 2.24 միլիոնից մինչև 250 000 տարի առաջ ընկած միջակայքում^[24]: Սինանթրոպոս հումանոիդ, հոմո էռեկտուս, որն առաջին անգամ սկսել է կրակ օգտագործել^[25], են հայտնաբերել Պեկինի մոտակայքում գտնվող Չժոուկոուդյան քարանձավում: Գտածոյի տարիքը 680 000-ից 780 00-ի միջև է^[26]: Հոմո սապիենսի քարացած ատամներ (թվարված 125,000–80,000 տարեկան) են հայտնաբերել Հունան գավառի Դաոյի Ֆույան քարանձավում^[27]: Չինական պրոտոգրություններ գոյություն են ունեցել մոտ մ.թ.ա. 7000 թվականին Ցզյահուի շրջակայքում^[28], մոտ 6000 մ.թ.ա. Դամաիդիի շրջակայքում^[29], 5800-5400 մ.թ.ա. միջակայքում Դադիվանում և Բանպոյում`թվագրված մ.թ.ա. 5-րդ հազարամյակ: Որոշ գիտնականներ ենթադրում են, որ Ցզյահուի գրությունները (մ.թ.ա. 7-րդ հազարամյակ) հանդիսանում են ամենավաղ չինական գիրը^[28]:

Վաղ դինաստիաներԽմ

Ինսյույ, Շան դինաստիայի պալատի ավերակներ (մ.թ.ա. 14-րդ դար)

Չինական ավանդույթի համաձայն առաջին չինական դինաստիան Սյա դինաստիան էր, որը ծագել է մոտ մ.թ.ա. 2100 թվականին^[30]: Դինաստիան պատմաբանների կողմից համարվում էր առասպելական, մինչև 1959 թվականին Հենանում հնէաբանները հայտնաբերեցին վաղ բրոնզի դարին պատկանող Էրլիտոու քաղաքակրթության վայր^[31]: Սակայն դեռ մնում է անհայտ, թե այդ գտածոն պատկանում է Սյա դինաստիային, թե նույն ժամանակաշրջանի մեկ այլ դինաստիայի^[32]:

Հաջորդող Շան դինաստիան հանդիսանում է ամենավաղ դինաստիան, որի գոյության մասին վկայություններ են պահպանվել ժամանակակից փաստաթղթերում^[33]: Շան դինաստիան ղեկավարում էր արևելյան Չինաստանի Հուանհե գետի հովիտը մ.թ.ա. 17-րդ դարից մինչև 11-րդ դարը^[34]: Նրանց ցզյանգուվեն գրությունները (մոտ մ.թ.ա. 1500)^[35][36] իրենցից ներկայացնում են երբևէ հայտնաբերված ամենավաղ չինական գրությունները^[37] և հանդիսանում են ժամանակակից չինարենի այբուբենի նախածինը^[38]:

Շանը նվաճվեց Չժոու դինաստիայի կողմից: Չժոուն երկիրը ղեկավարեց մ.թ.ա. 6-5-րդ դարերում, չնայած որ կենտրոնական իշխանությունը դանդաղորեն զարգանում էր ի շնորհիվ ֆեոդալ ռազմաղեկավարների: Շատ գավառներ անկախություն ձեռք բերեցին և դուրս եկան Չժուի պետությունից և միմյանց հետ մոտ 300 տարի պատերազմ վարեցին, հազվադեպորեն ենթարկվելով Չժոուի թագավորին:

Պատերազմող թագավորությունների ժամանակաշրջանում (մ.թ.ա. 5-3-րդ դար) գոյություն ուներ յոթ հզոր սուվերեն պետություններ և նրանցից ամեն մեկն ուներ իր թագավորը, կառավարությունն ու բանակը:

Կայսրական ՉինաստանԽմբագրել

Չինաստանի առաջին կայսրը հայտնի է նրանով, որ միացրեց պատերազմող թագավորությունների սահմանները և այն պատեց պարսպով: Սակայն ներկայիս կառույցի մեծ մասի շինությունը պատկանում է Մին դինաստիաային:

Տերակոտե բանակը (մ.թ.ա. 210) հայտնաբերվել է առաջին կայսրի դամբարանի դիմաց ժամանակակից Սիանի մոտ:

Պատերազմող թագավորությունների ժամանակաշրջանը ավարտվեց մ.թ.ա. 221 թվականին, երբ Ցին թագավորությունը նվաճեց մնացյալ վեց թագավորություններին և ստեղծեց առաջին չինական միացյալ պետությունը: Ցին Շի Հուանդին իրեն հռչակեց Ցին դինաստիայի առաջին կայսր: Նա լեգիզմական բարեփոխումներ իրականացրեց ողջ Չինաստանի տարածքով, մասնավորապես ստանդարտի բերեց չինարենի այբուբենը, չափման միավորները, չանապարների երկարությունները և չինական դրամը: Նրա դինաստիան նաև նվաճեց Գուանսիի Յու տոհմը, Գուանդունը և հյուսիսային Վիետնամը^[39]: Ցին դինաստիա ղեկավարումը տվեց միայն տասնհինգ տարի: Այն անկում ապրեց առաջին կայրի մահվանից հետո, քանի որ վերջինիս ավտորիտար քաղաքականությունը հանգեցրել էր լայնատարած ապստամբությունների^[40][41]:

Լայնատարած ապստամբությունների ժամանակ այրվեց Սյանյանի կայսերական գրադարանը և առաջ եկավ Հան դինաստիան, որը կառավարեց մ.թ.ա. 206 թվականից մինչև մ.թ. 220 թվականները: Դինաստիան ստեղծեց մշակութային իդենտիկություն իր բնակչության շրջանում, որը մինչև հիմա հիշվում է հան ազգության կողմից^[40][41]: Հանտ զգալիորեն ընդարձակեց կայսրության տարածքները` իր զորքով գրավելով Կոնտրոնական Ասիան, Մոնղոլիան, Կորեան և Յունանը, և Նամվիետի տարածքից վերականգնեց Գուանդունը և հյուսիսային Վիետնամը: Հանը օգնեց Կենտրոնական Ասիային և Սոգդիանային ստեղծել Մետաքսի ճանապարհը, որը փոխարինեց ավելի վաղ գոյություն ունեցող Հիմալայներից Հնդկաստան ճանապարհին: Հանյան Չինաստանը աստիճանաբար դարձավ անտիկ աշխարհի ամենամեծ տնտեսություն ունեցող երկիրը^[42]: Չնայած Հանի դինաստիան պաշտոնապես հրաժարվեց Ցինի լեգիզմական փիլիսոփայությունից հօգուտ կոնֆուցիականության, Ցինի լեգիզմական կառույցներն ու քաղաքականությունը շարունակվում էր օգտագործվել Հանի և նրա ժառանգների մոտ^[43]:

Հանի դինաստիայի անկումից հետո հաջորդեց պայքարի ժամանակաշրջան, որը հայտնի է Եռաթագավորություն անվանումով^[44]: Ավելի ուշ Եռաթագավորության կենտրոնական կերպարները հավերժացվել են Չինական գրականության Չորս դասական վեպերից մեկում: Այնուամենայնիվ, Եռաթագավորության իշխանությունը արագորեն տապալվեց Ցզին դինաստիայի կողմից:

Ջին դինաստիան անկում ապրեց քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ, երբ երկիրը ղեկավարվում էր մտավոր կարողություններից թույլ Հուեյ-դի կայսեր կողմից: Արդյունքում Հինգ բարբարոսները ներխուժեցին հյուսիսային Չինաստան և այն ղեկավերցին որպես Տասնվեց բարբարոսական թագավորություն: Սյանբին այդ տարածքները միավորեց որպես Հյուսիսային Վեյ, որի կայսր Սիաովենը հրաժարվեց իր նախնիների մեկուսացնող քաղաքականությունից և լայնորեն նրանց ինտեգրացրեց չինական մշակույթի մեջ: Հարավում գեներալ Լիու Յուն ապահովեց Ջինի հրաժարականը հօգուտ Լյու Սունի: Այս երկրի հետնորդները հայտնի էին որպես Հյուսիսային և Հարավային դինաստիաներ: Երկրի երկու տարածքները վերամիավորվեց 581 թվականին, Սույ դինաստիայի օրոք: Սույը վերականգնեց Չինաստանում Հանի իշխանույթունը, գյուղատնտեսական և տնտեսական ռեֆորմ անցկացրեց, կառոուցեց Մեծ ջրանցքը և որպես կրոն առաջ տարավ բուդիզմը: Այնուամենայնիվ, նրանց իշխանությունը արագորեն տապալվեց, երբ վերջիններս կոչ էին անում զբաղվել հասարակական աշխատանքով և Կոգուրեի (Կորեայի տոհմերից) դեմ ուղղված պատերազմում տանուլ տվեցին^[45][46]:

Գետի միջով ննջեցյալների հիշատակի օրը. XII դարի նկարում ցույց է տրված ամենօրյա կյանքը Սուն դինաստիայի մայրաքաղաք Բիանժինգում (ներկայիս Կայֆին)

Հաջորդող Տան և Սուն դինաստիաների օրոք Չինաստանի տնտեսությունը, տեխնոլոգիան և մշակույթը թևակոխեց ոսկե դար^[47]: Տան կայսրությունը վերադարձրեց Արևմտյան տարածաշրջանի և Մետաքսի ճանապարհի վերահսկողությունը^[48] և մի քանի իրարից տարանջատված բնակավայրերը միմյանց միացնելով ստեղծեց Չանյան քաղաքը և այն հռչակեց երկրի մայրաքաղաք: Այնուամենայնիվ, քաղաքը 8-րդ դարում ավերվեց և թուլացավ Ան Լուշանի ապստամբության ժամանակ^[49]: 907 թվականին Տանի իշխանությունը անկում ապրեց և այն կորցրեց իր վերահսկողությունը տեղական ռազմահրամանատարների նկատմամբ: 960 թվականին Սան դինաստիան վերացրեց երկրում տիրող անջատողական վիճակը, քանի որ Սանի և Լյաոյի ուժերը համազոր էին իրար: Սանի կառավարությունը ողջ պատմության մեջ առաջինն էր, որ երկրի տարադրամը թողարկեց թղթի վրա և առաջին չինական քաղաքական կառույցն էր, որը ստեղծեց մշտական կանգուն վավատորմիղ, որի արդյունքում զարգացավ նավաշինարարությունը և ծովային առևտուրը^[50]: 10-11-րդ դարերում Չինաստանի բնակչությունը կրկնապատկվեց` հասնելով մոտ 100 միլիոնի: Դա եղավ ի հաշիվ կենտրոնական և հարավային Չինաստանում բրնձի դաշտերի ընդլայման և սննդի արտադրության ավելացման: Սան դինաստիայի օրոք, ի հակադրումն Տան դինաստիայի բուդայականության, վերածնվեց կոնֆուցիականությունը<sup>[51]</sup> և ծաղկեց փիլիսոփայությունն ու արվեստը: Բնանկարի և ճենապակու արվեստը հասցրվեց նոր մակարդակի` կիրառելով ավելի բարդ տարրեր^[52][53]: Այուամենայնիվ, Սան դինաստիայի ռազմական թուլությունը աննկատ չմնաց Ցզին դինաստիայի ջուրջենների կողմից: 1127 թվականին սան-ցզինյան պատերազմի ժամանակ Բիանժինգ մայրաքաղաքը գրավվեց և կայրս Հուեյ Ցզունը գերեվարվեց, իսկ Սանի մնացյալ ուժերը նահանջեցին հարավային Չինաստան^[54]:

13-րդ դարում Չինաստանը աստիճանաբար նվաճվեց մոնղոլների կողմից: 1271 թվականին մոնղոլ առաջնորդ Խուբիլայը հիմնեց Յուան դինաստիան: 1279 թվականին Յուանը գրավեց Սան դինաստիայի մնացյալ տարածքները: Նախքան մոնղոլների ներխուժումը Սանի ղեկավարած Չինաստանն ուներ 120 միլիոն բնակիչ: Բնակչության թվաքանակը 60 միլիոնով պակասեց 1300 թվականին մարդահամարի ժամանակ^[55]: 1368 թվականին Չժու Յոանժանի կողմից Յուան դինաստիան տապալվեց և հիմնվեց Մին դինաստիան: Մին դինաստիայի օրոք Չինաստանը ևս մի անգամ մտավ ոսկե դար: Երկիրը զարգացրելո էր աշխարհի ամենաուժեղ նավատորմիղը, ուներ հարուստ և զարգացող տնտեսություն և ծաղկող արվեստ և մշակույթ: Այս տարիներին Չժենգ Հեն գլխավորեց աշխարհի միջով դեպի Աֆրիկա ճանապարհորդությունը^[56]: Մին Դինաստիայի կառավարման առաջին իսկ տարիներին Չինաստանի մայրաքաղաքը Նանկինի փոխարեն դարձավ Պեկինը: Կապիտալիզմն առաջ տանելով, այնպիսի փիլիսոփաներ, որոնցից են Յան Վանմինը, քննադատեցին և ընդլայնեցին նեոկունֆուցիականությունը ինդիվիդուալիզմի հասկացողություններով և չորս մասնագիտությունների (պատերազմ, հողագործություն, արհեստ, առևտուր) հավասարության գաղափարով^[57]: Գիտնական պաշտոնյանների խավը առաջ տարավ արտադրության և առևտրի հարկերի դեմ ուղղված ընդվզումները: Ընդվզումները, սովը և Ճապոնիայի Կորեա ներխուժումն ու մանջուրացիների նվաճումները երկիրը հանգեցրին սնանկացման^[58]:

1644 թվականին Պեկինը նվաճվեց Լի Ցզիգենի կողմից գլխավորած գյուղացի ապստամբերի կողմից: Մին դինաստիայի վերջին` Չժունչժեն կայսրը ինքնասպան եղավ, երբ քաղաքն ընկավ: Մանջուրացիների Ցին կայսրությունը Մին դինաստիայի գեներալ Ու Սանգույի հետ միավորվելով տապալեցին կարճ ժամանակով իշխանության գլուխ կանգնած Շան դինաստիային և նվաճեցին Պեկինը, որը և դարձավ Ցին դինաստիայի նոր մայրաքաղաքը:

Կայսրական իշխանության ավարտԽմբագրել

XIX դարի նկարում պատկերված է Տայպինների ապստամբությունը (1850-1864)

Ցին կայսրություն կայսրությունը, որը գոյատևեց 1644 թվականից մինչև 1912 թվականը, Չինաստանի վերջին կայսրական դինաստիան էր: Դինաստիան, որն ուներ նվաճողական հակումներ, գրավեց Մինի հարավային տարածքներն ու Ջունգուրյան խանությունը և իր կայսրությանը միացրեց Մոնղոլիան, Տիբեթը և Սինցզյանը^[59] և ամրացրեց կենտրոնական մասը հակացինյան տրամադրությունները ճնշելու համար: Երկրի քաղաքականության մեջ մեծ դեր ուներ գյուղատնտեսությունն ու առևտուրը, իսկ ծովային առևտրի արգելումը և գաղափարական վերահսկումը, որոնցից էին օրինակ գրական ինկվիզիցիան, հանդիսացան սոցիալ և տնտեսական լճացման պատճառ^[60][61]: XIX դարում դինաստիան բախվեց Արևելյան իմպերալիզմի հետ, որի արդյունքում տեղի ունեցավ Ափիոնային առաջին պատերազմը (1839-1842) և Ափիոնային երկրորդ պատերազմը (1856–1860) Բրիտանիայի և Ֆրանսիայի հետ: Չինաստանը ստիպված էր անհավասրա պայմանագրեր ստորագրել, որոնց արդյունքում նա փոխհատուցեց պատերազմի ծախսերը, բացեց նավահանգիստները, տարածքներ հատկացրեց օտար ազգություններին և ըստ 1882 թվականի Նանկինյան պայմանագրի Հոնկոնգը տրվեց Բրիտանիային^[62]։ Առաջին ճապոնա-չինական պատերազմի (1894–1895) արդյունքում Ցին կայսրությունը կորցրեց իր ազդեցությունը Կորեական թերակղզու վրա, ինչպես նաև Ճապոնիայի տիրապետության տակ անցան Թայվանը և Պենհու կղզիները:

Ցին կայսրությունում նաև սկսեցին ներքին հուզումներ, որի արդյուքում մահացան տաս միլիոնավոր մարդիկ: 1850-1860-ականներին տայպինների ձախողված ապստամբությունը սնանկացրեց հարավային Չինաստանը: Այլ խոշոր ապստամբություններից էին Պատնի-Հակկա տոհմերի պատերազմը (1855-1867), Նիանցզյունների ապստամբությունը (1851-1868), Միաոյի ապստամբությունը (1854-1873), Պանթայի ապստամբությունը (1856-1873) և Դունգանների ապստամբությունը (1862-1877): 1860-ականներից սկսված ինքնաուժեղացման քաղաքականության սկզբնական հաջողությունները ձախողվեցին 1880-1890-ականների ռազմական բախումների ժամանակ:

19-րդ դարում սկսվեց չինացիների մեծ էմիգրացիան: Էմիգրացիայի կորուստներին ավելացավ նաև կոնֆլիկտների և աղետների մարդկային կորուստները, որոնցից են օրինակ Հյուսիսային Չինաստանի սովը (1876-1879), որին զոհ գնաց 9-13 միլիոն մարդ^[63]։ 1898 թվականին Գուանսյույ կայրսը մշակեց բարեփոխման հարյուր օր նախագիծը, որպեսզի ստեղծի ժամանակակից սահմանադրական միապետություն, բայց նրա ծրագրերը ձախողվեցին Ցի Սի կայսրուհու պատճառով: 1899-1901 թվականների հակարևմտյան Բոքսերների հեղափոխությունը զգալիորեն թուլացրեց դինաստիան: 1911-1912 թվականների Սինհայական հեղափոխությունը վերջ դրեց Ցինի կայսրությանը և հիմք դրեց Չինաստանի հանրապետության:

Չինաստանի ՀանրապետությունԽմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Չինաստանի Հանրապետության պատմություն։

Սուն Յաթ-Սեն, ժամանակակից Չինաստանի հայրը (նստած է աջ կողմում) և Չան Կայշի, հետագայում Չինաստանի հանրապետության նախագահ

Չան Կայշին և Մաո Ցզե-Դունը միասին կենաց են խմում 1946 թվականին, II Համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո

1912 թվականի հունվարի 1-ից ստեղծվեց Չինաստանի հանրապետությունը և Գոմինդան կուսակցության Սուն Յաթ-Սենը հայտարարվեց որպես երկրի նախագահ^[64]: Այնուամենայնիվ, նախագահությունը քիչ ուշ տրվեց Յուան Շիկային` Ցին դինաստիայի նախկին գեներալին, ով իրեն 1915 թվականին հայտարարեց Չինաստանի կայրս: Քաղաքացիական քննադատությունների և նրա սեփական Բեյանյան բանակի ազդեցության տակ Շիկայը ստիպված հրաժարվեց կայսրությունից և վերականգնեց հանրապետական ղեկավարությունը^[65]:

1916 թվականին, Յուան Շիկայի մահվանից հետո, Չինաստանը քաղաքականապես մասնատված էր: Պեկինի ղեկավարությունը միջազգային մակարդակով ճանաչված էր, սակայն փաստացի այն անզոր էր: Տարածաշրջանային զորահրամանատարները վերահսկում էին իրենց տարածքը^[66][67]: Ուշ 1920 թվականին, Գոմինդանը Չան Կայշիի ղեկավարության տակ, որն այն ժամանակ Վամպու ակադեմիայի ռեկտորն էր, մի շարք ռազմական գործողությունների և քաղաքական մանյովրների արդյունքում կարողացավ իր վերահսկողության տակ վերցնել երկիրը: Այդ գործողություն ստացել էր Հյուսիսային արշավ անվանումը^[68][69]: Գոմիդանը տեղափոխվեց ազգային մայրաքաղաք Նանկին և կյանքի կոչեց Երեք ժողովրդական սկզբունքը, որպեսզի Չինաստանը թևակոխի ժամանակակից դեմոկրատական վիճակի^[70][71]: Չինաստանի քաղաքական բաժանումը Չանի համար դժվարություններ էր ստեղծել կոմունիստների դեմ պայքարելու համար, որի հետ Գամիդանը պայքարում էր սկսած 1927 թվականի Չինաստանի քաղաքացիական պատերզամի ժամանակ: Այդ պատերազմը հօգուտ Գամիդանի հաջողությամբ շարունակվում էր, նամանավանդ երբ կոմունիստները նահանջեցին Հյուսիս-արևմտյան արշավանքի ժամանակ: Այդ հաջողությունը շարունակվեց մինչև Ճապոնական ագրեսիան և 1936 թվականի Սիանի միջադեպը^[72]:

Երկրորդ Ճապոնա-չինական պատերազմը (1937-1945), որը ռազմաբեմ հանդիսացավ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի համար, Գումինդանին ստիպեց ոչ ձռնտու դաշինք կնքել կոմունիստների հետ: Ճապոնական զորքերը բազմաթիվ ռազմական գործողություններ իրականացրեցին խաղաղ բնակչության նկատմամբ, որին զոհ գնաց ավելի քան 20 միլիոն չինացի^[73]: Ըստ գնահատումենրի ճապոնական զորքերի կողմից Նանկին օկուպացիայի ժամանակ 200 000 չինացի դարձել է սպանդի զոհ^[74]: Պատերազմի ընթացքում, Չինաստանը Մեծ Բրիտանիայի, ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի հետ համարվում էին Միացյալ ազգերի դեկլարացիայի կողմից ճանաչվել է Մեծ քառյակ^[75][76]: Երեք այլ ուժեղ տիրությունների կողքին Չինաստանը չորրորդ հզոր ուժն էր հանդիսանում Երկրորդ Համաշխարհային պատերազմի ընթացքում և համարվում էր պատերազմի անմիջական հաղթողներից մեկը^[77][78]: 1945 թվականին Ճապոնիայի պարտությունից հետո Թայվանը, Պենհուելդաո կղզիները ներառյալ, վերադարձվեց Չինաստանի վերահսկողության տակ: Չինաստանը պատերազմից դուրս եկավ հաղթողի կարգավիճակով, բայց միևնույն ժամանակ թուլացած և սնանկացած էր: Գուանդմինի և կումունիստների միջև տարաձայնությունները վերածվեցին քաղաքացիական պատերազմի: 1947 թվականին երկրում հաստատվեց սահմանադրական իշխանություն, բայց երկրում տիրող անհանգստությունների պատճառով սահմանադրության շատ դրույթներ այդպես էլ չիրականացան^[79]:

Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետություն (1949–այժմ)Խմբագրել

1949 թվականին Մաո Ցզե-Դունը Չինաստանի ժողովրդական հանրապետության հռչակման ժամանակ

Չինական քաղաքացիական պատերազմի հիմնական կռիվներն ավարտվեցին 1949 թվականին, երբ կոմունիստական կուսակցությունը իր վերահսկողության տակ վերցրեց մայցամաքային Չինաստանի մեծ մասը, իսկ Գունդիմանը նահանջեց ցամաք, իր տարածքը կրճատելով մինչև Թայվան, Հայնան և նրա հարակից կղզիներ: 1949 թվականի հոկտեմբերի 1-ին կոմունիստական կուսակցության անդամ Մաո Ցզե-Դունը հայտարարեց Չինաստանի ժողովրդական հանրապետության հռչակումը^[80]: 195 թվականին Չինաստանի ազգային ազատագրական բանակին հաջողվեց Չինաստանի հանրապետությունից գրավել Հայնանը^[81] և Տիբեթը^[82]: Այնուամենայնիվ, մինչև 1950-ականները ազգայնական ուժերը պարտիզանական մարտեր էին մղում արևմտյան Չինաստանում^[83]:

Մաոյի ռեժիմի մեծ արձագանք ստացավ գյուղացիների մոտ ի շնորհիվ հողատարածքային ռեֆորմների, որի ժամանակ մոտ 1-2 միլիոն կալվածատերեր մահապատժի արժանացան^[84]: Մոի ղեկավարության ժամանակ Չինաստանում զարգացավ անկախ արտադրության համակարգը և նրանք ստեղծեցին իրենց սեփական միջուկային զենքը^[85]: Չինաստանի բնակչությունը գրեթե կրկնապատկվեց` 550 միլիոնից հասնելով ավելի քան 900 միլիոնի<sup>[86]</sup>: Այնուամենայնիվ Մաոյի Չինական մեծ թռիչք նախագիծը արդյունք հանդիսացավ ավելի քան 45 միլիոն բնակչության մահվան, որը տեղի ունեցավ 1958-1961 թվականներին` հիմնականում սովից^[87]: 1966 թվականին Մաոն, արհարմարհելով քաղաքական դժգոհությունները և սոցիալական ցնցումները, իր կողմնակիցների հետ սկսեց իրականցնել մշակութային հեղափոխություն, որը գոյություն ունեցավ մինչև 1976 թվականը, երբ մահացավ Մաոն: 1971 թվականին Չինաստանի ժողովրդական հանրապետությունը փոխարինեց Չինաստանի Հանրապետությունը Միացյալ ազգերի կազմակերպությունում և դարձավ Անվտանգության Խորհրդի մշտական անդամ^[88]:

1976 թվականին մահացավ Մաոն: Չորսի բանդան արագորեն ձերբակալվեց և պատասխանատվություն ենթարկվեցին Մշակութային հեղափոխության համար: 1978 թվականին Դեն Սյաոպինը եկավ իշխանության գլուխ և զգալի տնտեսական բարեփոխումներ իրականացրեց: Կոմունիստական կուսակցությունը թուլացրեց պետական վերահսկողությունը քաղաքացիների անձնական կյանքի նկատմամբ և կոմունաները աստիճանաբար փոխակերպվեցին մասնավոր հողատարածքների: Դա թուլ տվեց Չինաստանին պլանային տնտեսությունից սահուն կերպով անցնել խառը տնտեսության` ավելի բաց շուկայական միջավայրով^[89]: 1992 թվականի դեկտեմբերի 4-ի սահմանադրությամբ Չինաստանը կրկին որդեգրեց այս քաղաքականությունը: 1989 թվականին Չինաստանի կառավարության կողմից Տյանյանմեն հրապարակի ցույցի կոշտ կերպով ճնշելը քննադատության և սանկցիաների արժանացավ տարբեր երկրների կողմից^[90]:

1990-ական թվականներին երկիրը ղեկավարեցին Ցզյան Ցզեմինը, Լի Պենը և Չժու Ժունցզին: Նրանց ղեկավարության տակ 150 միլիոն քաղաքացիներ դուրս եկան աղքատության շեմից և ներքին տնտեսության աճը եղավ 11.2 %^[91][92]: 2001 թվականին Չինաստանը պաշտոնապես միացավ Առևտրի համաշխարհային կազմակերպությանը և 2000-ական թվականներին Հու Ցինտաոյի և Վեն Ցզյանբաոյի ղեկավարության ժամանակ շարունակեց պահպանել տնտեսության աճը: Այնուամենայնիվ, արագ տեմպերով աճը լրջորեն ազդեց երկրի ռեսուրսների և միջավայրի վրա^[93][94] և խոշոր սոցիալական բողոքների պատճառ հանդիսացավ^[95][96]: Կյանքի որակը արագորեն աճում էր չնայած 2000-ականների վերջերի անկման, սակայն քաղաքական վերահսկողությունը այդպես էլ մնաց կոշտ^[97]:

2012 թվականին կոմունիստական կուսակցության փոխարինման նախապատրաստումը նշանավորվեց վեճերով և քաղաքական սկանդալներով^[98]: 2012 թվականի նոյոմեբերին Չինաստանի կոմունիստական կուսակցության XVIII կոնգրեսի ժամանակ Հու Ցզինտաույի փոխարեն Չինաստանի կումիստական կուսակցության գլխավոր քարտուղար նշանակվեց Սի Ցզինպինը^[99][100]: Սիի գլխավորության տակ չինական պետությունը սկսեց իրականացնել տնտեսության լայնամասշտաբ բարեփոխումներ^[101][102], որը տառապում էր կառուցվածքային անկայունությունից և դանդաղ աճի տեմպերից^{[103][104][105][106]}: Սի-Լի ադմինիստրացիան բարելավեց ռեֆորմեր իրականացրեց բանտային ռեժիմում և ներդրեց մեկ ընտանիք` մեկ երեխա քաղաքականությունը^[107]:

What is your name?

My name is Aram.

What is your surname ?

My surname name is Ghazaryan.

Do you have a nickname?
No, I don’t have.

What do you do?
I am a student.

How many brothers and sister do you have?

I have a brother.

How old are you?
I am 11 years old.

When is your birthday?
My birthday is on the 27th of october

Where were you born?
I was born in Belgium

Where are you from?

I am from Belgium

What is your address?
My address is aramg3013@gmail.com

What is your cell phone number?
My cell phone number is +374 43 60 12 99

Who do you live with?
I live with my family.

Do you live in a house or an apartment?
I live in Apartment

What is your e-mail address?

My e-mail address is aramg3013@mail.ru

FREE TIME ACTIVITIES

What do you do in your free time?
In my free time I play telefon and computor

are your hobbies?

My hobbies are footboll

at type of music do you like?

I like rap and hip hop music.

Do you have a favourite singer or group?
My favourite singer is Xxxtentacion

at types of movies do you like?

I like Anime movies.

Do you like to read?
Yes, I do.

What do you like to read

I like to read horror story.

BOB AND ROSE
Bob and Rose are English children. Bob is fifteen. Rose is fourteen. They are brother and sister. They go to school. Bob goes to a boys’ school and Rose goes to a girls’ school. The children’s schools are not far from home. At school Bob learns English and German. Rose learns English and French. Bob and Rose have a lot of books at home. They have English, German and French books. Rose is a very good pupil. She always works hard. She reads a lot of books. She always does all her exercises, She always helps her mother at home. Bob does not work hard. He does not work at all. He does not like books and he does not like school. He does not like to help his mother at home. He is a lazy boy. He only likes to sing and dance. He knows some English songs, and he likes to sing them

About myself

My, name is Aram.

My surname name is Ghazaryan.

I am a student.

I have a brother.

I am 11 years old.

My birthday is on the 27th of october

I was born in Belgium

I am from Belgium

My address is aramg3013@gmail.com

My cell phone number is +374 43 60 12 99

I live with my family.

I live in Apartment

My e-mail address is aramg3013@mail.ru

my free time I play telefon and computor

My hobbies are footboll

I like rap and hip hop music.

My favourite singer is Xxxtentacion

I like horror and drama movies.

Yes, I do

I like to read horror story.

HOMEWORK

06.10.2019

Fill in me, you, him, her, it, us, and them.

1. My friend Tom lives in London. This is a parcel from him

2. I’m sorry, I can’t tell what happened me

3. The children are hungry. Give an apple them

4. We are thirsty. Can you give some juice me

5. Jack is in the garden. Bring his football us

6. Ann and Paul can’t do their homework. Can you help them?

7. I can’t help tomorrow. I must visit my aunt today

8. These clothes are for poor children. Can you bring to the Red Cross me.

9. This cake is for Carol and me. Please give to us.

10. The roses are for mother. Please give to her

11. Where is father? Can you tell where he is it

12. Where is the mouse? I can’t see it.

13. Where is the post office? Can you tell where it is it

14. What’s your telephone number? I don’t know it

15. Our brother is very nice. He always helps with the homework us.

HOMEWORK

13.10.2019

London

London is the capital of Great Britain, it’s political, economic and cultural centre. It’s one of the largest cities in the world. It’s population is more than 11 million people. London is situated on the river Thames. The city is very old and beautiful. It was founded more than two thousand years ago.

Traditionally London is divided into several parts: the City, the West End, the East End and Westminster.The City is the oldest part of London. The heart of the City is the Stock Exchange. Westminster is the most important part of the capital. The Houses of Parlament, the seat of the British Government. It’s a very beautiful building with two towers and very big clock called Big Ben.

London has many places of interest. One of them is Buckingham Palace.

Ex.c

1. Are they American?

No, they aren’t . They are British.

2. Are you and Dave OK?

No, we aren’t.

3. Are you from China?

No, we aren’t. We are from Japan.

Ex.d

1. Is Simon Australian?

No, I think he is British.

2. Is Avatar a good film?

No, it isn’t very interesting.

3. Tokio Hotel? Are they a pop group?

Yes it’s great!

4. Are Pietro and Daniela from Italy?
5. No, they aren’t Italian, they are Swiss.

Ex. E

2. Is Daniel Craig British British or American?
3. Is Camden Market in London?
4. Are Christian Bale and Hugh Jackman actors?
5. Is Kia a Japanese company?
6. Is Chessington World of Adventure a theme park in England?

HOME
1. Jenny is tired.

be is has have

2. ” Who is she?” “She’s my friend from London”

Who Why Which What

3. Today is Wednesday. Yesterday it is Tuesday.

were is be was

4. It’s Thursday today. Tomorrow it was Friday.

be was will be will

5. There is lots of animals in the zoo.

There There is There are There aren’t

6. How many people is there in your family?

are there is there there are there

7. “Has Steve got a sister?” “No, he haven’t, but he’s got 2 brothers.”

has hasn’t haven’t not

8. Where are Sarah live?

are is do does

9. Mary goes to London on the train yesterday?

Did Mary went Did Mary go Mary go Mary goes

10. Jack speakings English, Spanish and a bit of French.

speaks speak speakingis speaking

Choose the appropriate options to complete the sentences.

1. Everyone is responsible for his own composition.

his

their

nobody’s

all their

2. There isn’t any food in the house.

none

no

some

any

3. Please lend me a dollar.

a

an

any

a one

4. Everyone is in the room now.

are

is

were

weren’t

5. Everybody in the classroom was sleepy

was

were

are

weren’t

6. Lisa works faster than Tony, so Tony does less work.

little

less

few

much

7. A fly is small than a bird.

smaller

smallest

the smallest

small

8. A bicycle moves slower than a car.

slowly

fast

slower

more slowly

9. The Boeing 747 makes most noise than Concorde.

much

less

most

least

10. It was a very interesting journey.

interesting

more interested

interested

interest

11. He runs slowly than David.

more quickly

slowly

well

slower

12. He came last because he can’t run faster the others.

faster

as fast as

the fastest

badly

13. Why doesn’t Pete have any teeth? Because he usually brushed them.

usually

often

frequently

never

14. Kate is the prettiest than any other actress on TV.

as pretty

not pretty

prettier

the prettiest

15. I think he was driving dangerous

dangerous

careful

good

carasely

AT HOME

Մայրիկս համեղ տորթ է պատրաստում հիմա:
My mother is making a cake now.

Երեխաները նկարում են գեղեցիկ նկարներ:
Children are painting beautiful pictures.

Նայի՛ր, տղաները ձնագունդ են խաղում: to play snowballs
Look! The boys are playing snowballs.

Այս պահին ես ձնեմարդ (snowman) եմ պատրաստում:
I am making a snowman at this moment.

Հայրս հիմա նախաճաշում է: Իսկ ես ավազե ամրոց եմ պատրաստում: (make a sandcastle)
My father is having breakfast now. And I am making a sandcastle.

Նայի՛ր, Թոմն ու Ալիսան լողում են լողավազանում:
Look! Tom and Alice are swimming in the pool.

Նրանք հեծանի՞վ են վարում: Այո՛:
Are they driving a bicycle ? Yes, they are.

Աշոտը կիթա՞ռ է նվագում: Ո՛չ: Նա երաժշտություն է լսում:
Is Ashot playing the guitar. No, he is listening to music.

Անցյալ տարի ես Եգիպտոսում էի:
I was in Egypt last year.

Սեղանին շատ գրքեր կային դրված: (There is/ are/ was/ were…)
There were many books on the table.

Ex.1 Complete the sentences. Use there’s / There isn’t or There are / aren’t any.
1) There’s a wonderful Science Museum in London.
2) There aren’t any bus tickets left for the 2 o’clock tour.
3) There isn’t a model of me in Madame Tussauds!
4) There are some delicious drinks at the Hard Rock Cafe.
5) There is a good cafe in the Tate Modern.
6) There aren’t any a lot of people in Covent Garden today.
7) There aren’t any seats in the cafe at the moment.
Ex.2 Match the two parts of the sentences.
Change money here.
Buy stamps here.
Watch this film, it’s great!
Listen to your teacher.
Pay for travel cards here.
Sit down, please.

Ex.1 Complete the sentences. Use there’s / There isn’t or There are / aren’t any.
1) There’s a wonderful Science Museum in London.
2) There aren’t any bus tickets left for the 2 o’clock tour.
3) There isn’t a model of me in Madame Tussauds!
4) There are some delicious drinks at the Hard Rock Cafe.
5) There is a good cafe in the Tate Modern.
6) There aren’t any a lot of people in Covent Garden today.
7) There aren’t any seats in the cafe at the moment.
Ex.2 Match the two parts of the sentences.
Change money here.
Buy stamps here.
Watch this film, it’s great!
Listen to your teacher.
Pay for travel cards here.
Sit down, please.

Ex.1
There are five pens in the box.
There is a car in the garage.
There are some books on the table.
There is a telephone in the bedroom.
There are two tables in the kitchen.
There are many birds in that tree.
There is a magazine on the floor.
There are four chairs in the room.
There are seven days in a week.
There is a drink in the fridge.
Ex.2
1. There is a lion under the tree.
2. There are children in the car.
3. There is a woman in the house.
4. There are tigers in the cage.
5. There are mice in the box.
6. There are mangoes in the basket.
7. There is an orange in the box.
8. There is a child in the school.
9. There are buses on the road.
10. There are boxes on the chair.
11. There is an elephant in front of the house.
12. There are twelve months in a year.
13. There are oxen in the field.
14. There are thirty days in a year.
15. There is an ant on the paper.
16. There is a boy in the room.

A) COMPLETE THE FOLLOWING SENTENCES WITH THERE IS / THERE ARE IN THE AFFIRMATIVE.
MY NAME IS ANNIE AND I LIVE IN A VERY BIG HOUSE. THER ARE TWENTY-THREE ROOMS IN MY HOUSE,
BUT THERE IS ONLY TWELVE BEDROOMS. I LIVE IN ONE OF THE ROOMS ON THE THIRD FLOOR. IN MY
ROOM, THERE IS  A HUGE BED AND THERE ARE NINE WINDOWS. MY BEDROOM ISN’T SMALL.
ON MY BED THERE IS LOTS OF PILLOWS, AND THERE ARE MY CAT, FLUFFY. IN MY CLOSET
THERE IS  MANY TOYS, AND THERE ARE ALSO MANY CLOTHES. I DON’T HAVE A BATHROOM IN
MY BEDROOM, BUT THERE IS  A BATHROOM NEXT TO MY ROOM. ALSO IN MY HOUSE THERE IS
TWO KITCHENS, A BIG DINING ROOM AND THREE LIVING ROOMS. THE HOUSE IS REALLY BIG!
B) COMPLETE THE FOLLOWING SENTENCES WITH THERE ISN’T / THERE AREN’T.
BE CAREFUL WITH COUNTABLE AND UNCOUNTABLE NOUNS!
1. THERE ARENT A FLIGHT FROM HERE TO LONDON.
2. THERE ISNT ANY MOVIES THAT I WANT TO SEE IN THE CINEMA.
3. I’M VERY HUNGRY, BUT THERE ISNT ANY FOOD IN THE REFRIGERATOR.
4. WE WANT TO GO TO THE CONCERT, BUT THERE ISNT ANY TICKETS.
5. THERE ISNT ANY MONEY IN MY BANK ACCOUNT SO I CAN’T PAY THE BILLS.
6. THERE ARENT SEVENTY MINUTES IN AN HOUR.
7. IN MY NEIGHBORHOOD, THERE ARENT ANY CHILDREN.
8. HENRY CAN’T BAKE A CAKE BECAUSE THERE ISNT ANY SUGAR IN THE CUPBOARD.
9. IT’S SUNNY TODAY AND THERE ISNT A CLOUD IN THE SKY.
10. I’M SORRY, THERE ARENT ANY LETTERS FOR YOU TODA

Արևքի Արևասեր բույսեր

Արքայանարինջ, թուզ, նուռ, ձիթապտուղ, ճապոնական զկեռ (մուշմուլա), կիվի, բանան… Արևադարձային այն մշակաբույսերն են, որոնք Մեղրու այցեքարտն են դարձել: Շուտով շարքը կհամալրվի նաև պիստակով (фисташка): Վերջինս էլ է նախընտրում տաք կլիմա և մեղմ ձմեռներ:

Հայրենիքը հարևան Իրանն է. այն համարվում է ոչ միայն նավթագազային տերություն, այլև պիստակային, քանզի նրան է պատկանել աշխարհի պիստակի ընդհանուր արտադրության ավելի քան 70%-ը: Այժմ այս հարցում մրցակցում է ԱՄՆ-ի հետ:

Ագարակ քաղաք մտնող ճանապարհի ձախակողմյան հատվածում, որտեղ ընդամենը հինգ տարի առաջ ամայի, անջրդի կիսաանապատ էր, այժմ փռված են պիստակի այգիներ՝ զբաղեցնելով ավելի քան 5 հա տարածք: Այգետեր-այգեգործը Խաչիկ Գևորգյանն է՝ երիտասարդ գործարար: «Գործի բերումով հաճախ էի լինում Իրանում՝ հատկապես հյուսիսում՝ Ջուլֆայում: Տարածված մշակաբույս է այդ երկրում: Հիշում եմ՝ պիստակի վայրի տեսակը եղել է և հիմա էլ կա Ագարակում, բայց քանի որ նրա պտուղները փոքր-ինչ այլ տեսք ունեին, մարդկանց մտքով չէր անցնում, որ դա այս նույն մշակաբույսի վայրի տեսակն է: Դրանք մատղաշ ժամանակ թթու էին դնում, մուրաբա պատրաստում:

Իրանցի իմ գործընկերները մի օր առաջարկեցին աճեցնել՝ հաշվի առնելով կլիմայի նմանությունը: Եվ քանի որ այն Հայաստանում նորություն էր լինելու, ես էլ չմշակված հողակտոր ունեի, որոշեցի ու 2015 թվականին սկսեցի ապագա այգուս քարամաքրման, հողի փափկեցման, ցանկապատման աշխատանքերը և տնկեցի պիստակի 2500 ծառ», — պատմում է այգետերը:

Խաչիկը սերմերը բերել է Իրանից, տեղում տնկիներ աճեցրել: Մինչև բերքի ստացումը վճարովի կարգով խորհրդատվություն են իրականացնում իրանցի փորձագետները: Նա մեծ տեղ է տալիս օրգանիկ գյուղատնօտեսությանը և այժմ սերտիֆիկացման գործընթացի փուլում է: Ծառերի պարարտացումը կատարվում է կենսահումուսի միջոցով (կալիֆորնիական որդեր + գոմաղբ) և ոչ մի քիմիական նյութ: Նախատեսում է բերք ստանալ 2021 թվականին:

Ընդարձակ այգում մեքենայով շրջելիս տեսանք նաև կից հողակտորում փոքր-ինչ տարբերվող տնկիներ: Պարզվեց՝ ամերիկյան պիստակի ծառերն են՝ USB 1 տեսակի: Աշխարհաքաղաքական անտագոնիզմը հաշվի առնելով՝ Խաչիկը դրանք «իրանցի» տնկիներից հեռու էր աճեցրել:

«Երկու տարի հետո բերք կհավաքեմ: Ամեն ծառից մոտավորապես 20 կգ չոր պիստակ կունենամ: Քանի որ այն օրգանիկ է լինելու, մտածում եմ՝ ավելի մեծ պահանջարկ կունենա Եվրոպայում: Նախատեսում եմ արտահանել», — ասում է երիտասարդ գործարարը։

Արդեն տերևած տնկիների «մեջքն ուղիղ պահելու» և քամուն դիմակայելու համար իրանցի այգեգործները, որպես ամրան, խորհուրդ են տվել հրաժարվել երկաթից (ամրան) և անտառից բերված ամուր հենափայտերից, որոնք վարակի վտանգ են ներկայացնում, այլ

այգի մտնելիս կտեսնեք ջրի մի քանի խոշոր ցիստեռն: Ծառերը ոռոգում է խմելու ջրով, կաթիլային եղանակով: Թեպետ Համաշխարհային բանկի ծրագրով Մեղրի և Ագարակ քաղաքներն անցել են ոռոգման ինքնահոս համակարգի, սակայն այն Խաչիկին դեռ չի հասել: Այգում անց է կացրել խողովակաշար, քանի որ բերքատվության ժամանակ յուրաքանչյուր ծառին 300 լ և ավելի ջուր է անհրաժեշտ լինելու, իսկ խմելու ջրով ձեռնտու չի լինելու ոռոգելը:

Այգին բոլորեքյան շրջապատված էր նորատունկ նռնենիներով և խաղողի թփերով:

Երկու տարի անց քաղաքի՝ նախկինում մոխրագույն և մռայլ հատվածը կանաչապատ կլինի

Դասարանական աշխատանք 2

1.Բերե՛ք քիմիական ռեակցիայի օրինակներ, որոնց դեպքում՝
ա) ջերմություն է կլանվում, բ) ջերմություն է անջատվում, գ) լույս է անջատ­ վում, դ) հոտ է տարածվում:

Mmf2.Ծծումբը սովորական պայմաններում թթվածնի հետ չի փոխազդում։ Ի՞նչ պայմաններում կարելի է իրականացնել այդ փոխազդեցությունը։
3.Քիմիական ռեակցիաներն ուղեկցվում են ……………:

13.11.2019

Դասարանական 2
Հետեւյալ երեւույթներից որո՞նք են ֆիզիկական, որո՞նք՝ քիմիական.
ա) բենզինի այրվելը քիմիական, բ) եղյամի առաջացումը ֆիզիկական, գ) կաթի թթվելը ֆիզիկական,
դ) ջրի եռալը ֆիզիկական, ե) հայելու փշրվելը ֆիզիկական:
Ո՞րն է ֆիզիկական երեւույթ.
ա) մեթանի այրումը քիմիական , բ) բենզինի թորումը բնական նավթից քիմիական, գ) պող-
պատի ժանգոտումը խոնավ օդում քիմիական:
Ո՞րն է քիմիական երեւույթ.
1) շոգիացման հետեւանքով աղի բյուրեղների անջատվելը լուծույթից քիմիական, 2)«չոր սառույցի» առաջացումն ածխաթթու գազից քիմիական, 3) բենզինի թորումը բնական նավթից քիմիական, 4) պողպատի ժանգոտվելը խոնավ օդում քիմիական:
Այն երեւույթները, որոնց ընթացքում նյութերը փոխարկվում են մեկը մյուսի, այսինքն՝ այլ բաղադրությամբ եւ հատկություններով նոր նյութեր են առաջանում, կոչվում են քիմիական:
Քիմիական երեւույթներն այլ կերպ կոչվում են նաեւ քիմիական ռեակցիա:

1.Վազորդը 20 վ-ում անցել է 100 մ ճանապարհ, հաշվել նրա շարժման արագությունը:
V=S:T
100:20=5
2.Որքա՞ն ժամանակում ինքնաթիռը կթռչի Երեւանից Հռոմ, եթե այդ քաղաքների միջեւ օդուղու երկարությունը 3600 կմ է, իսկ ինքնաթիռի արագությունը`800 կմ/ժ:
T=S:V
3600:800=4.5 ժամ
3. Հետեւյալ նյութերից առանձնացրե՛ք թթուները։K2SO4,H2CO3,СaO,NaOH,Na2O, HNO3,NaCl,  FeO, NaOH, H2SO4, ZnO,  SnO, Ca(OH)2, HCl, NaNO3, BeO, H3PO4, KNO3։

Թթուներ
H2CO3, HNO3, H2SO4, HCl, H3PO4:

Դասարանական 1*

Վարժություն 9Կատարել հաշվումները, եթե a= 3ա)3×a+386=?=3951)3×3=92)9+386=395բ)27÷a+96÷a=?=411)27÷3=92)96÷3=323)9+32=41գ)(17-a)×3=?=421)17-3=142)14×3=42դ)(6×a+3)×a=?=631)6×3=182)18+3=213)21×3=63ե)(78÷a+99÷a)×5=?=2951)78÷3=262)99÷3=333)26+33=594)59×5=295զ)a×2+a×3+a×4=?=271)3×2=62)3×3=93)3×4=124)6+9+12=27Վարժություն 10Գտնել տառային արտահայտության արժեքը,եթե a=7,b=5ա)3×a+5×b=?=461)3×7=212)5×5=253)21+25=46բ)10×(a+b)÷3=?=401)7+5=122)10×12=1203)120÷3=40գ)(a-b)×4+a×b=?=431)7-5=22)2×4=83)7×5=354)8+35=43դ)95÷b+49÷a=?=261)95÷5=192)49÷7=73)19+7=26ե)(a-7)×8+( b-5)×4=?=01)7-7=02)5-5=03)0×8=04)0×4=05)0+0=0զ)(a-7)×( b-5)=?=01)7-7=02)5-5=03)0×0=0Վարժություն 14Կատարել գործողություններըա)5 ¼×⁸/¹⁵+9 ⁹/²⁵÷¹²/²⁵+³/⁴×1 ¹/⁴+⁷/⁶÷4 ¹/⁶=23 ²⁰⁷/⁴⁰⁰1)5 ¼×⁸/¹⁵=²¹/⁴×⁸/¹⁵=¹⁴/⁵2)9 ⁹/²⁵÷¹²/²⁵=²³⁴/²⁵÷¹²/²⁵=³⁹/²3)³/⁴×1 ¼=³/⁴×⁵/⁴=¹⁵/¹⁶4)⁷/⁶÷4 ⅙=⁷/⁶÷²⁵/⁶=⁷/²⁵5)¹⁴/⁵+³⁹/²+¹⁵/¹⁶+⁷/²⁵=¹¹²⁰/⁴⁰⁰+⁷⁸⁰⁰/⁴⁰⁰+³⁷⁵/⁴⁰⁰+¹¹²/⁴⁰⁰=⁹⁴⁰⁷/⁴⁰⁰=23 ²⁰⁷/⁴⁰⁰բ)(6 ¹/¹⁰ -1 ⁷/²⁰)÷(½+⅝)+(8 ½-4 ⁷/¹⁰)÷(10 ⁷/²⁰-¹⁶/⁵)=31 ³⁵³/⁹⁰⁰1)6 ¹/¹⁰-1 ⁷/²0=⁶¹/¹⁰ — ²⁷/²⁰=(¹²²-²⁷)/²⁰=⁹⁵/²⁰=¹⁹/⁴2)½+⅝=(⁴+⁵)/⁸=⁹/⁸3)8 ½ -4 ⁷/¹⁰=¹⁷/² -⁴⁷/¹⁰=(⁸⁵-⁴⁷)/¹⁰=³⁸/¹⁰4)10 ⁷/²⁰ -¹⁶/⁵=²⁰⁷/²⁰ -¹⁶/⁵=(²⁰⁷-⁶⁴)/²⁰=¹⁴³/²⁰5)¹⁹/⁴ ÷⁹/⁸=¹⁹/⁴×⁸/⁹=³⁸/⁹6)³⁸/¹⁰×¹⁴³/²⁰=⁵⁴³⁴/²⁰⁰=²⁷¹⁷/¹⁰⁰7)³⁸/⁹+²⁷¹⁷/¹⁰⁰=(³⁸⁰⁰+²⁴⁴⁵³)/⁹⁰⁰=31 ³⁵³/⁹⁰⁰Վարժություն 15Կրճատեք կոտորակներըա)¹⁵/³⁰=¹/¹⁵²¹/⁶³=¹/³⁵²/²⁶⁰=¹/⁵⁵⁶/¹⁹⁶=¹⁴/⁴⁹³⁸/⁷²=¹⁹/³⁶¹⁶/¹⁹⁶=⁴/⁴⁹⁶²⁵/²¹⁵=¹²⁵/⁴³¹⁰²⁴/¹²⁸=8⁹⁰⁰/³⁶⁵=¹⁸⁰/⁷³²⁰¹⁰/⁸⁷⁵=⁴⁰²/¹⁷⁵բ)⁷/⁴⁹=¹/⁷⁴⁸/¹⁰⁰=¹²/²⁵⁶⁰⁰/¹⁸⁰=¹⁰/³⁵⁶/¹⁴⁰=²/⁵⁶⁰/⁸⁸= ¹⁵/²²¹⁵³/³⁴=⁹/²⁴⁵/⁷²=⁵/⁸²⁰²/³⁰³=²/³²⁰⁴²/¹⁰²⁰=¹⁰²¹/⁵¹⁰¹²⁵⁰/⁷⁰⁴⁵⁰=²⁵/¹⁴⁰⁹Խնդիր 1678 զբոսաշրջիկների համար նախապատրաստված էին 6 տեղանոց և 4 տեղանոց նավակներ:Յուրաքանյուր չափի քանի՞ նավակ կար, եթե բոլոր զբոսաշրջիկները տեղավորվեցին 15 նավակում, և բոլոր զբաղեցվեցին:Լուծում1)6×15=902)90-78=123)12÷2=6 (4տեղանոց)4)15-6=9 (6տեղանոց)Պատասխան 9 և 6

Առաջադրանքներ (դասարանում)

1) Ի՞նչ է տառային արտահայտությունը, բերեք տառային արտահայտությունների մի քանի օրինակ:

a+b+5, a-d×7+16

2) Տառային արտահայտության տեսքով գրի՛ առեք գործողությունների

հետևյալ հաջորդականությունը.

ա) a թիվը բազմապատկել 4-ով և արտադրյալին գումարել 6,

a×4+6

բ) y թվից հանել 11 և տարբերությանը գումարել z թիվը,

y-11+2

գ) 10-ը բաժանել a թվին և քանորդին գումարել 15-ի և b թվի արտադրյալը,

10÷a+15×b

դ) m թվին գումարել 5 և գումարը բազմապատկել n թվով:

m+5×oo

Առաջադրանքներ (դասարանում)

1) Ի՞նչ է տառային արտահայտությունը, բերեք տառային արտահայտությունների մի քանի օրինակ:

2) Տառային արտահայտության տեսքով գրի՛ առեք գործողությունների

հետևյալ հաջորդականությունը.

ա) a թիվը բազմապատկել 4-ով և արտադրյալին գումարել 6,

բ) y թվից հանել 11 և տարբերությանը գումարել z թիվը,

գ) 10-ը բաժանել a թվին և քանորդին գումարել 15-ի և b թվի արտադրյալը,

դ) m թվին գումարել 5 և գումարը բազմապատկել n թվով:

3) Թվերի գրառումներում եղած տառերը փոխարինե՛ք թվանշաններով

այնպես, որ ստացվեն ճիշտ անհավասարություններ.

ա) X73 > 455,

բ) 7X3 > Y93,

գ) 944 > XYZ,

դ) X3 < 4X,

ե) X2Z > Y36,

զ) 123X > 123Y:

4) Կատարե՛ք գործողությունները, եթե a = 3.

ա) 3 ⋅ a + 386,

բ) 27 ։ a + 96 ։ a,

գ) (17 – a) ⋅ 3,

դ) (6 ⋅ a + 3) ⋅ a:

5) Թատրոնի տոմսարկղում վաճառվել են ներկայացման

156 մանկական և 98 մեծահասակի տոմսեր՝ 90000 դրամ ընդհանուր

արժեքով։ Որոշե՛ք տոմսերի գները, եթե մանկական տոմսը մեծահասակի տոմսից 3 անգամ էժան է։

3) Թվերի գրառումներում եղած տառերը փոխարինե՛ք թվանշաններով

այնպես, որ ստացվեն ճիշտ անհավասարություններ.

ա) 473 > 455,

բ) 703 > 393,

գ) 944 > 110

դ) 33 < 40

ե) 528 > 436,

զ) 1238 > 1237

4) Կատարե՛ք գործողությունները, եթե a = 3.

ա) 3 ⋅ a + 386=395

բ) 27 ։ a + 96 ։ a=105

գ) (17 – a) ⋅ 3=42

դ) (6 ⋅ a + 3) ⋅ a=63

Տնային աշխատանք

Խնդիր 136Լուծում1)900÷100=92)9×16=144Պատ.՝ 144 սմ²Վարժություն 137Որքա՞ն է 536-ի 100%-ը:536-ի 100%-ը 536-եԽնդիր 138Լուծում1)300÷100=32)3×20=60Պատ.՝ 60Խնդիր 139Լուծում1)1500÷100=152)15×30=4503)1500-450=1050կգ.4)1500+1050=2550կգ.Պատ.՝ 2550կգ.Խնդիր 140Լուծում1)500÷100=52)5×10=503)500+50=550Պատ.՝ 550լՎարժություն 141Ո՞րն է ավելի շատ 900-ի 15%-ը թե՞800-ի 20%-ը900÷100×15=135800÷100×20=160135<160Խնդիր 142Լուծում100÷4=25Պատ.՝25%Վարժություն 143ա)1մ=10դմ,10%բ)1տ=10ց,1%գ)1մ=100սմ,Վարժություն 144Լուծում100%_ովՊատ.՝100%Խնդիր 145Լուծում100÷2=50Պատ.՝ 50Խնդիր 172Լուծում1)36÷6×5=302)30+36=66Պատ.՝ 66Խնդիր 174Լուծում1)20×25=500(կմ. Ընդ.)2)500÷5=1003)100×1=1004)500-100=400 կմ.Պատ.՝ 400կմ.Խնդիր 176Լւծում1)64×15÷8=120(1օրում)2)120+64=184Պատ.՝ 184Խնդիր 198Լուծում11սանտիմետրանոց քաառակուսի չի ստացվի քանի որ մենք ունենք 42սմ. Ձողիկ1)12+12=242)9+9=183)24+18=42Խնդիր 187Լուծում1)1500-1200=3002)1500÷100×20=300Պատ.՝20%Խնդիր 184Լուծում1)100-52=482)48÷12=4%(1 աշակերտ)3)52-48=44)12+1=13(աղջիկ)5)12+13=25(միասին)Վարժություն 181ա)125×5=625դ)7÷25=0,287÷10=0,70,28÷0,7×100=40

1. Գտեք՝ ա. 200-ի 7%-ը, բ. 75/10-ի 40%-ը, գ. 525/100-ի 16 %-ը, դ. 165/10-ի 20 %-ը:
2. Ամբողջ մասը արտահայտեք տոկոսներով՝ ³/⁴, ⁵/⁸, ⁷/¹⁰, ¹⁷/¹⁰⁰
3. Ամբողջի որ մասն է՝ 25%-ը, 30%-ը, 75%-ը:
4. Երեք գրքի համար վճարել են 4800 դրամ: Առաջին գրքի դիմաց վճարել են այդ գումարի 30%-ը, իսկ երկրորդի դիմաց՝ 45%-ը: Երկրորդ գիրքը քանի դրամով է առաջինից թանկ:
5. Տրակտորը առաջին օրը վարեց 50 հա հողամասի 40%-ը, իսկ երկրորդ օրը մնացածի 60%-ը: Որ օրը շատ վարեց տրակտորը և ինրքանով:գ.

1.ա. 14բ.3գ.0,84դ.3,32. 75%, 62,5%, 70%, 17%3.1/4, 3/10, 3/44.Լուծում1)4800÷100×30=1440(֏1գիրք)2)4800÷100×45=2160(֏2գիրք)3)2160-1440=720(֏_ով)Պատ.’720֏5.Լուծում1)50÷100×40=20(հա 1օր)2)50-20=30(հա 2օր)3)30-20=10(հա ավել)Պատ.’10հա ավել:

Տրված են չորս թվեր՝ 16, 24, 60, 36.

1. Չորրորդ և երկրորդ թվերի տարբերությունը երրորդ թվի որ մասն է:

36-24=12

12/60=1/5

1. Երկրորդ և չորրորդ թվերի արտադրյալը առաջին և երրորդ թվերի արտադրյալի որ մասն է:

24×36/16×60=864/960=7/8

1. Երրորդ թվի 2/3 մասը քանի անգամ է մեծ երկրորդ և առաջին թվերի տարբերությունից:

60×2/3 / 24-16=40/8=5

1. Երրորդ և առաջին թվերի տարբերությունը երկրորդ և չորրոդ թվերի գումարի որ մասն է:

60-16/24+36=44/60=11/15

1. Գտեք առաջին թվի 3/4 մասի և երրորդ թվի 2/5 մասի գումարը:

16×3/4 + 60×2/5=12+24=36

1. Գտեք երրորդ թվի 4/5 մասի և չորրորդ թվի ամենամեծ ընդհանուր բաժանարարը:

60×4/5=48

48ի և 36ի ամենամեծ բաժանարարը 12 է48÷12=436÷12=3

1.120 թիվը բաժանել են 2։3 հարաբերությամբ, գտնել այդ թվերը։

1.2×30+3×20=1202. 250 գ համաձուլվածքը պարունակում է պղինձ և ալյումին՝ 3։2 հարաբերությամբ։ Քանի գրամ պղինձ և քանի քանի գրամ ալյումին կա համաձուլվացքում։2.250÷5=5050×3=15050×2=100250գ համաձուլվածքից 150գ պղինձ 100գ ալյումին

3. Հաշվել 45, 25, 10 թվերի միջին թվաբանականը։

3.(45+25+10)÷3=26,6

4. Գտնել 32, 16, 64 թվերի միջին թվաբանականը։

4.(32+16+64)÷3=37,309.10.2019Վարժություն 2041:10000000Երևան_Թբիլիսի 1 ⅘ սմԻրական հեռ._?կմԼուծում1)1 ⅘=1,8սմ2)1,8×10000000÷100000=180(կմ)Պատ.՝180 կմՎարժություն 2051:5000ա)3 սմ_ի 3×5000÷100000=0,15կմ=150մբ)1/2սմ_ի 1/2=0,5 0,5×5000÷100000=0,025կմ=25մգ)10սմ _ի 10×5000÷100000=0,5կմ=500մդ)1 ½սմ_ի 1 ½=1,5 1,5×5000÷100000=0,075կմ=75մե)8 ⅕սմ_ի 8⅕=8,2 8,2×5000÷100000=0,41կմ=410մզ)3 9/10 սմ_ի 3 9/10=3,9 3,9×5000÷100000=0,195կմ=195մէ)14 ⅖սմ_ի 14 ⅖=14,4 14,4×5000÷100000=0,72կմ=720մը)1/5սմ_ի 1/5=0,2 0,2×5000÷100000=0,01կմ=10մՎարժություն 208ա) 8կմ 8կմ=800000սմ 800000÷8=100000, 1:100000բ)2կմ 2կմ=200000սմ 200000÷8=25000,1:25000գ)120 կմ 120կմ=12000000սմ 12000000÷8=1500000,1:1500000դ)128կմ 128կմ=12800000սմ 12800000÷8=1600000,1:1600000ե)1840կմ 1840կմ=184000000սմ÷8=23000000,1:23000000զ)1400կմ 1400կմ=140000000սմ÷8=17500000,1:17500000է)1600կմ 1600կմ=160000000սմ÷8=200000000,1:200000000զ)2400կմ÷240000000սմ÷8=30000000, 1:30000000Խնդիր 2091:5000000Արաքս_1072կմՔարտեզի վրա_?սմԼուծում1)107200000÷5000000=21,44(սմ)Պատ.՝21,44սմ
212. Մայրուղու երկարությունը 660 կմ է։ Ի՞նչ երկարություն կունենա այդ մայրուղու պատկերումը քարտեզի վրա, որի մասշտաբը 1 ։ 2750000 է։660կմ=66000000
66000000:2750000=24սմ
215. Տեղանքում 625 մ երկարություն ունեցող հատվածին հատակագծում համապատասխանող հատվածի երկարությունը 5 սմ է։ Որքա՞ն է երկու կետերի հեռավորությունը տեղանքում, եթե հատա կագծում համապատասխան կետերի հեռավորությունը 10 սմ է։
6250000:5=1250000
6250000:10=625000
1250000:10=125000
217. Մանրակի լայնությունը 1 ։ 5 մասշտաբով գծագրում 8 սմ է։ Որքա՞ն կլինի այդ մանրակի լայնությունը 1 ։ 4 մասշտաբով գծագրում։
5/1:8/1=5/1×1/8=5/8
4/1:8/1=4/1×1/8=4/8=1/211.10.2019Վարժություն 240ա)ՈչԲ)ոչգ)այոդ)ոչե)այոզ)այոԽնդիր 241Կառուցել տարված ուղղի նկատմամբ տառերին համաչափպատկերները:Ո՞ր դեպքերում տրված տառին համաչափ պատկեր կլինի հայերենի այբուբենի տառ:Ո՞ր դեպքերում տառին համաչափ պատկերը կլինի այդ նույն տառը:ա)Բ-ն կդառնա եբ)Գ-ն կդառնա հակառակ գգ)Գ-ն կդառնա ժդ)Ս-ն կդառնա ոե)Ս-ն կմնա սզ)Ս-ն կդառնա թեք ոէ)Օ-ն կմնա օը)Ֆ-ն կդառնա հակառակ ֆ15.10.2019

17.10.2019

Վարժություն 414ա)x >0 դրականբ)x<0 բացասականՎարժություն 416ա)0>-3բ)-4<2գ)-3>-10դ)- 1<1ե)5>-3զ)-16<-12է)-13<2ը)-1000<1թ)25>-25Վարժություն 417ա)a>3ից, ապա a_ն դրական էբ)b<3,եթե մեծ է 0_ից դրական է,եթե փոքր է 0_ից բացասական էգ)c<0 բացասական էդ) d>-1 դրական էե)e<-5, բացասական էզ)f<1,եթե 0 չէ ապա բացասական էՎարժություն 418Գրել հետևյալ թվերըա)աճման կարգով-11,-7,-6,-2,-1,0,7,24,31բ)նվազման կարգով13,12,4,1,0,-3,-7,-11,-17,-30Վարժություն 419Աստղանիշի փոխարեն գրել այնպիսի ամբողջ թիվ,որի դեպքում կստացվի ճիշտ անհավասարությունա)-4<-3<0բ)-7<-4<-3գ)-19<-15<-14դ)-1<0<1ե)8>7>-1զ)-4>-5>-6է)1>0>-2ը)-30>-35>-40թ)-100>-101>-102ՏՆԱՅԻՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔ

1․ Համեմատել թվերը՝

-1 > -4

0 <10

0 >-10

12 > -12

1 >-3

-1000 < 1

-15 > -17

36 < 46

2․ Թվերը դասավորել աճման կարգով՝

0, 12, -6, -4, 3, -16, -1, 4, -52

-52, -16, -6, -4, -1, 0, 3, 4, 12

3․ Թվերը դասավորել նվազման կարգով՝

-14, 14, -2, 2, 0, -6, 6, 9, -9

14, 9, 6, 2, 0, -2, -6,-9, -14

4․ Գրել տրված թվերից ձախ գտնվող 3 հատ թիվ՝

10, 0, -6, -4, -92, 5, 3

10-ից ձախ են գտնվում 9, 8, 7

0-ից ձախ են գտնվում -1, -2, -3

-6-ից ձախ են գտնվում -5, -4, -3

-4-ից ձախ են գտնվում -3, -2, -1

-92-ից ձախ են գտնվում -91, -90, -89

5-ից ձախ են գտնվում 4, 3, 2,

3-ից ձախ են գտնվում 2, 1, 0

ՏՆԱՅԻՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔ

Տնային
541. Մի հույն ծնվել է մ. թ. ա. 48 թ. և վախճանվել է մ. թ. 25 թ.։ Քանի՞ տարի է ապրել այդ հույնը։
48+25=73
542. Էլեկտրագնացքը, կայարանից դուրս գալով, նախ մի ուղղությամբ անցել է 35 կմ, ապա հակառակ ուղղությամբ` 63 կմ։ Կայարանից ի՞նչ հեռավորության վրա է գտնվում էլեկտրագնացքը։
63-35=28
545. Ի՞նչ թիվ պետք է գրել աստղանիշի փոխարեն, որպեսզի ստացվի հավասարություն.
ա) -9 + 8 = –1,
դ) -19 + 7 = –11,
է) 5 + (-2) = 3,
բ) –3 + (-3) = –6,
ե) -12 + 2 = –10,
ը) 25 + (-5) = 20,
|գ) –8 + 18 = –10,
զ) -29 + 20 = 9,
թ) –5 + (-6) = –11։
546. Տրված են –8 և +5 թվերը։ Գտե՛ք այդ թվերի գումարին հակադիր թիվը։ Ապա գտե՛ք տրված թվերին հակադիր թվերի գումարը։ Ո՞ր օրենքի հիման վրա կարելի է պնդել, որ ստացված երկու թվերն իրար հավասար կլինեն։
-8 + (+5) = -3
-3-ի հակադիրը +3-ն է:
-8-ի հակադիրը +8-ն է:
+5-ի հակադիրը -5-ն է:
+8 + (-5)= +3559. Կատարե՛ք հաշվումները` հանումը փոխարինելով գումարումով.
ա) 6 – 7 = 6 + (-7) = -1
բ) –11 – 9 = -11 + (-9) = -0
գ) –30 – 44 = -30 + (44) = 14
դ) 8 – 2 = 8 + (-2) = 6
ե) 12 – 9 = 12 + (-9) = 3
զ) –16 – 7 = -16 + (-7) = -23
է) 18 – 23 = 18 + (-23) = -5
ը) 0 –16 = 0 + (16) = 16
560. Կատարե՛ք հանում.
ա) 34 – (–7) = 34 + (+7) = 41
բ) –48 – (–25) = -48 + (+25) = -23
գ) 101 – (–8) = 101 + (+8) = 109
դ) –17 – (–34) = -17 + (+34) = 17
ե) 29 – (–11) = 29 + (+11) = 40
զ) –52 – (–2) = -52 + (+2) = -54
է) –70 – (–14) = -70 + (+14) = -56
ը) 82 – (–3) = 82 + (+3) = 85
562. Ի՞նչ թիվ պետք է գրել աստղանիշի փոխարեն, որպեսզի հավասարու թյուն ստացվի.
ա) 2 – * = –6 = 2 — (-6) = 2 + 6 = 8, 2 — 8 = 2 + (-8) = -6
բ) 0 – * = 7 = 0 — 7 = 0 + (-7) = -7 = 0 — (-7) = -7
գ) 3 + * = –20 = 3 — (-20) = 3 + 20 = 23, 3 + 23 = -20
դ) * + 25 = –3,
ե) –* + 14 = –1,
զ) –* + 10 = 20,
է) * + 9 = 6,
ը) 19 – * = 8,
թ) –61 – * = 22։ ՏՆԱՅԻՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔ+45-(+63)= +45 + (-63) = -18
+27-(-52)= +27 + (+52) = +79
6-8= 6 + (-8)= -2
-4-(+19)= -4 + (-19) = -23
-41-(+95)= -41 + (-95) = -136
4-10= 4 + (-10) = -6
-59-(-11)= -59 + (+11) = -48
+32-(-16)= +32 + (+16) = +48
5-20= 5 + (-20)= -15
+47-(+58)= +47 + (-58) = -11
(-36)-(+12)= -36 + (-12) = -24
6-11= 6 + (-11) = -5
+13-(-27)= +13 + (+27) = +40
(-45)-(-59)= -45 + (+59) = +14
8-13= 8 + (-13) = -5
-6-(-3)= -6 + (+3) = -3
9-(+13)= 9 + (-13) = -4
8-24= 8 + (-24) = -16
17-(+24)= 17 + (-24) = -7
-13-(-19)= -13 + (+19) = +6
24-48= 24 + (-48) = -24
13-(-27)= 13 + (+27) = +40
-15-(+10)= -15 + (-10) = -25
35-47= 35 + (-47) = -12ՏՆԱՅԻՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔ

ՏՆԱՅԻՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔ593.Ի՞նչ թիվ պետք է գրել աստղանիշի փոխարեն, որպեսզի ստացվի հավասարություն.
ա) -21 ։ 3 = –7,
գ) 48 ։ (–8) = –6,
ե) (–80) ։ (–20) = 4,
595. Կատարե՛ք գործողությունները.
ա) (+3) · (–8) + (–6) · (+2) – (–4) · (–7) = -24 + (-12) – (+28) = -36 – (+28) = -8
գ) (–25) · (+4) – (+100) · (–1) + (+4) · (–40) = -100 – (-100) + (-160) = -160
596. Հետևյալ թվերը ներկայացրե՛ք երկու արտադրիչների արտադրյալի տեսքով, որոնցից գոնե մեկը բացասական թիվ է. –40, +32, –1, 0, –12, +9:
-40 = 2 x (-20)
+32 = -8 x (-4)
-1 = 1 x (-1)
0 = -160 x 0
-12 = -4 x (+3)
+9 = -3 x (-3)
625. Համեմատման նշաններից ո՞րը պետք է դնել աստղանիշի փոխարեն, որպեսզի ստացվի ճիշտ արտահայտություն.
ա) ( –4 ) · ( +5 ) < 0
դ) ( –2 ) · ( –3 ) · ( +4 ) > 5
բ) ( –9 ) · ( +1 ) · ( +8 ) < 0
ե) ( –9 ) · ( –7 ) = ( +7 ) · ( +9 )
626. Հաշվե՛ք.
դ) | 8 – 4 + 2 | · | 7 – 7 |= 0
ե) | 9 – 5 + 4 | ։ | –16 + 14 |= 4
զ) | 25 + 6 – 1 | ։ | –17 + 4 + 8|= 7
ա) 2 · | –11 + 4 | – | +5 – 8 |= 11
բ) 10 · | –2 + 1 | + 6 · | – 4 – 9 |= 88
գ) | 3 – 4 – 1 | · | 2 + 7 – 12301.
(+6) x (-4) = -24
(-6) x (+24) = -144
303.
2 x (-3) x (-10) = -6 x (-10) = +60
(-4) x 17 x 25 = -68 x 25 = -1700
8 x (-25) x (-3) = -200 x -3 = +600
(-6) x (-5) x (-7) = +30 x (-7) = -210
8 x (-17) x 125 = -136 x 125 = -17000
(-3) x 16 x (-125) = -48 x (-125) = +6000
305-ոչ
306-այո
307-ոչ
311.
48 — 12 x (-5) = 48 — (-60) = 48 + 60 = 108
69 — (-12) x (-5) = 69 — 60 = 69 + (-60) = 9
129 — 15 x 9 = 129 — 135 = 129 + (-135) = -6
456 — 45 x (-6) = 456 — (-270) = 456 + 270 = 726
158 — 45 x 7 = 158 — 315 = 158 + (-315) = -157
258 — 13 x (-7) = 258 — (-91) = 258 + 91 = 349

Դասարանական Աշխատանք

671. Հաշվե՛ք.
     ա) +38 ։ (–19) = -2
     դ) –420 ։ (–15) = +28
     է) 0 ։ (–14) = 0
     բ) –600 ։ (–150) = +4
     ե) –531 ։ (+3) = -177
     ը) –121 ։ (–11) = +11
     գ) –720 ։ (+120) = -6
     զ) +837 ։ (–1) = -837
     թ) +39 ։ (–13) = -3
     672. Գտե՛ք այն թիվը, որը աստղանիշի փոխարեն գրելու դեպքում կստացվի հավասարություն.
     ա) –3 · (-7) = 21,
     գ) –10 · 0 = 0,
     ե) –21 · (-2) + 3 = 45,
     բ) 6 · (-6) = –36,
     դ) –9 · 9 + 1 = –80,
     զ) 2 – 3 · (-18) = 20
     673. Հաշվե՛ք.
     ա) 8 ։ (–2) – 14 ։ (–7) + (–12) ։ 4 = -5
     1. 8 : (-2) = -4
     2. 14 : (-7) = -2
     3. -12 : 4 = -3
     4. -4 – (-2) = -2
     5. -2 + (-3) = -5
     դ) (–55 ։ 11 + 48 ։ (–16)) ։ (–4) = 2
     1. -55 : 11 = -5
     2. 48 : (-16) = -3
     3. -5 + (-3) = -8
     4. -8 : (-4) = 2
     բ) –18 ։ (–9) + 16 ։ (–8) – 24 ։ (–6) = 4
     1. -18 : (-9) = 2
     2. 16 : (-8) = -2
     3. 24 : (-6) = -4
     4. 2 + (-2) = 0
     5. 0 – (-4) = 4
     ե) –66 ։ (72 ։ (–9) + 105 ։ (–35)) = 6
     1. 72 : (-9) = -8
     2. 105 : (-35) = -3
     3. -8 + (-3) = -11
     4. -66 : (-11) = 6գ) (33 ։ (–3) – 40 ։ (–8)) ։ (–3) = 2
     1. 33 : (-3) = -11
     2. 40 : (-8) = -5
     3. -11 – (-5) = -6
     4. -6 : (-3) = 2
     զ) –84 ։ (–56 ։ (–7) + 54 ։ (–9)) = -42
     1. -56 : (-7) = 8
     2. 54 : (-9) = -6
     3. 8 + (-6) = 2
     4. -84 : 2 = -4